Część 1: Czym jest empatia i świadomość potrzeb

Rozdział 1: Trzeci Wymiar i Jasność Zintegrowana – wprowadzenie

Rozdział 2: Budowanie kapitału firmy na czynniku ludzkim

Rozdział 3: Podstawowe zasady Porozumienia bez Przemocy

Rozdział 4: Zastosowanie świadomości potrzeb w miejscu pracy

Część 2: Empatia w praktyce

Rozdział 5: Jak zwiększyć własną wydajność

Rozdział 6: Jak zwiększyć wydajność interpersonalną

Rozdział 7: Jak zwiększyć wydajność zespołu i organizacji

Rozdział 8: Narzędzia podejmowania decyzji na podstawie potrzeb

Część 3: Zmieniamy nasze miejsca pracy

Rozdział 9: Miejsce prac wolne od złości, poczucia winy, strachu i wstydu

Rozdział 10: Kontakt z ludźmi, którzy są wyzwaniem dla naszych umiejętności

Rozdział 11: Miejsca pracy przyszłości

Załączniki

Bibliografia

Literatura PbB w Polsce

O Autorce

Ile płci ma człowiek

Jacek Sieradzan

Jestem, która jestem (I am who I am).
Caster Semenya (cyt. za: Hurst, 2009)

Z pozoru mogłoby się wydawać, że postawione w tytule pytanie jest absurdalne, bo wszak „jaki jest koń, każdy widzi”. Można być mężczyzną albo kobietą, i tyle. Fundamentalne dla wielu społeczeństw jest przeświadczenie o istnieniu tylko dwóch płci, męskiej i żeńskiej, jak również wiara w to, że granice między nimi są sprawą natury i jako takie są nieprzekraczalne. W związku z tym kobiety mają pochwy, a mężczyźni prącia. Zmiana statusu płci jest możliwa i dopuszczalna wyłącznie podczas ceremonii. Nie jest ona jednak głęboka i kończy się wraz z końcem ceremonii. Wyjątki od tej reguły są nieistotne (Garfinkel, 2007, s. 150–156). Holly Devor (1989, s. 149) zwróciła uwagę, że na poziomie mikrospołecznym role płciowe są od urodzenia ustalone, co oznacza utożsamianie płci biologicznej z płcią kulturową.

Jednak niektórzy psychologowie, antropolodzy i lekarze wyrażają odmienne zdanie. Tubylczy Amerykanie nie oddzielali, jak czynią to ludzie Zachodu od drugiej połowy XIX wieku, homo- od heteroseksualizmu. Uznawali bowiem, że „Jeśli świat jest niepodzielną całością, tedy i człowiecza płciowość nie może być rozrywana na osobne kawałki” (Kuligowski, 2007, s. 289). Pediatra urolog W.G. Reiner (b.d.) uważa, że sama kategoria płci ma charakter hipotetyczny, a nie naukowy, gdyż nie istnieją naukowe sposoby jej określania. Płci nieomylnie nie może określić ani lekarz, ani rodzice noworodka. Jedyną kompetentną osobą jest tutaj sam zainteresowany, ale może to zrobić dopiero w wieku kilku lat. Tymczasem lekarze tuż po urodzinach arbitralnie przypisują noworodka do tej czy innej płci, kierując się własnym wyobrażeniem na temat normatywnych genitaliów (np. za krótki penis może spowodować uznanie noworodka za dziewczynkę) (Imieliński, Dulko, 1988, s. 15; Domurat Dreger, 1998). Szacuje się, że w około 1 na 1500 urodzeń lekarze mają problemy z ustaleniem płci noworodka. Nawiązując być może do myśli Freuda, który już w 1925 roku zauważył, że „Męskość i kobiecość są raczej teoretycznymi konstruktami, które trudno zdefiniować” (cyt. w: Wulff, 1999, s. 242), Ellen Hyun-Ju Lee stwierdziła: „Lekarze powołują się na naturalną płeć – męską lub żeńską – chociaż w rzeczywistości sami ją tworzą” (cyt. za: Domurat Dreger, 1998). W Polsce w przypadku braku pewności co do płci noworodka do akt wpisuje się płeć żeńską, a w pierwszym roku życia przeprowadza się szczegółowe badania płci genetycznej i gonadalnej (Dakowicz, 2000, s. 17). Sally Lehrman (1999) nazywa lekarzy, którzy arbitralnie przypisują płeć noworodkom, policją seksualną. Anne Fausto-Sterling (1999) pisze o lekarzach jako o Kościele, który uznaje tylko dwie płcie, a osoby niepasujące do ich wizji traktuje jak heretyków.

Jak zauważyli Claire M. Renzetti i Daniel J. Curran (2005, s. 60):

[...] choć jest to dla nas trudne, powinniśmy przestać myśleć o płci jako o jednowymiarowym zjawisku posiadającym dychotomiczne aspekty. Podobnie płeć kulturowa – to, co ogólnie nazywamy męskością lub kobiecością – jest daleka od bycia zjawiskiem albo/albo; mieści ona w sobie szerokie spektrum nastawień, zachowań i oczekiwań społecznych, które poznajemy w ciągu całego życia, przez interakcje międzyludzkie i doświadczenia zdobywane w różnych środowiskach.

Sandra Bem z Uniwersytetu Stanforda jako pierwsza podała w wątpliwość istnienie tylko dwóch płci biologicznych (2000, s. 181–185) oraz dwóch orientacji seksualnych. Jej zdaniem „pojęcia heteroseksualizmu, homoseksualizmu i biseksualizmu” są „fikcjami stworzonymi przez historię i kulturę” (s. 166, podkr. S.B.). Jeśli nie chce się definiować płci, odwołując się do sztywnego schematu męsko-żeńskiego, i nie chce się klasyfikować tego, co do niego nie pasuje, jako nienaturalnego bądź niemoralnego (obu słów używają religijni moraliści niebędący biologami czy antropologami), czy też jako anomalii bądź patologii (jak chcą niektórzy medycy), trzeba przyjąć istnienie wielu rodzajów płci i ich modalności. W świetle wiedzy, jaką dysponujemy, depolaryzacja płci jest faktem (s. 85–86).

Dla Bem (1994, s. 437) płcią normatywną jest tzw. trzecia płeć, czyli hermafrodytyzm. Jej zdaniem, ponieważ „zdrowe poczucie fizycznej męskości czy kobiecości obejmuje niewiele więcej niż możność odczuwania całkowitego zadowolenia ze swego ciała, takiego, jakie widzi się w lustrze”, to „najlepszym rodzajem tożsamości, jeśli chodzi o role związane z płcią, jest nieutożsamianie się z żadną z nich” (podkr. S.B.).

Chcąc ustalić stopień androgynii człowieka, Bem (1974) sporządziła listę 60 cech (po 20 uznanych przez nią za typowo męskie, typowo żeńskie oraz neutralnych), a następnie poprosiła dwie grupy badanych przez siebie osób o stwierdzenie, w jakim stopniu dana cecha jest u nich obecna (na skali od 1 do 7). Okazało się, że stopień androgynii u mężczyzn był wyższy niż u kobiet. U pierwszych zidentyfikowała 34–44%, a u kobiet tylko 27–38% cech androgynicznych.

Autorzy zajmujący się tematyką płci uważają, że jest ona „pewnego rodzaju kontinuum” (Szarek, 2009, s. 34) bądź „zmienną o ciągłym charakterze, charakteryzującą się stopniem natężenia cech «męskości» i «kobiecości»” (Radovanić, 2006, s. 67). Taka różnorodność płci jest typowa dla natury. Przykładowo, jedna z form pleśni, śluzowiec, ma 13 płci (Ridley, 1999, s. 111; Low, 2003, s. 27).

Do refleksji nad znaczeniem płci skłaniają dwa wydarzenia, które ostatnio miały miejsce. W lipcu 2008 roku mężczyzna (według prawa), czyli kobieta po zmianie płci, urodził dziecko. Thomas Beatie jest więc pierwszym w historii mężczyzną-matką (Bone, 2008, s. 13). U Caster Semenyi, zwyciężczyni biegu na 800 metrów kobiet podczas mistrzostw świata w lekkiej atletyce w 2009 roku, wykryto za dużo, jak na kobietę, niespożytkowanego testosteronu1. Jej przypadek określono jako zespół niewrażliwości na androgeny (AIS). Badania wykryły ponadto, że przy braku jajników i macicy ma ona wewnętrzne jądra, czyli narządy płciowe męskie. Pod względem płciowym nie jest więc ani kobietą, ani mężczyzną (Hurst, 2009). Polską odpowiedniczką Caster Semenyi była Stanisława Walasiewiczówna, zdobywczyni złotego medalu w biegu na 100 metrów kobiet na igrzyskach w Los Angeles w 1932 roku. Sekcja zwłok przeprowadzona po jej śmierci w 1980 roku wykazała, że – podobnie jak Semenya – Walasiewiczówna miała zarówno żeńskie, jak i męskie narządy płciowe (Szczepłek, 2009, s. A22). Ewa Kłobukowska, zdobywczyni złotego medalu w sztafecie 4 x 100 metrów podczas igrzysk w Tokio (1964), była pierwszą lekkoatletką, która (w 1967 roku) nie przeszła testu żeńskiej płci. Badania wykazały, że ma kariotyp 47XXY. Międzynarodowa Federacja Lekkiej Atletyki (IAAF) pozbawiła ją tytułów, medali i rekordów. W latach dziewięćdziesiątych IAAF wycofała się z tego, stwierdzając, że badania chromosomalne nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie płci. W latach 1972–1984 testu żeńskiej płci nie przeszło pomyślnie 13 kobiet, podczas igrzysk w Barcelonie (1992) pięć, a podczas igrzysk w Atlancie (1996) osiem (Warren, 2003; Ewa Kłobukowska, W: A Gender Variance Who’s Who, b.d.).

Płeć to ważny wynalazek ewolucji. Ma ona wiele zalet: (1) zabezpiecza materiał genetyczny przed mutacjami powstającymi pod wpływem środowiska lub wskutek błędów w toku kopiowania genów; (2) wymieszanie puli genowej powoduje zwiększenie różnorodności; oraz (3) wzmacnia odporność organizmów na pasożyty (Szarek, 2009, s. 27–28). Pasożyt w przypadku opisanym w 1946 roku we Francji sprawił, że w jednej rodzinie „w dwóch pokoleniach urodziły się 72 kobiety i ani jeden mężczyzna” (Ridley, 1999, s. 118).

Biolodzy ewolucyjni zwracają uwagę na to, że w przyrodzie żyją setki zwierząt mających więcej niż dwie płci. Przykładowo jeleń występuje w jednej płci samiczej i dwóch samczych, jeden z gatunków ryb (bluegill sunfish) w jednej płci samiczej i trzech samczych, a wróbel z białym podgardlem w dwóch płciach samiczych i dwóch samczych (Third gender, W).

Niektóre zwierzęta są gynandromorficzne (gr. gyne [„kobieta”] + andros [„mężczyzna”] + morphe [„forma”]), czyli noszą w sobie cechy samców i samic. Stwierdzono to u niektórych gatunków motyli, homarów, krabów oraz ptaków (Gynandromorph, W). Pierwowzorem zmiany płci przez człowieka są zmiany płci w cyklu życiowym w świecie zwierząt, np. u żab. Zwierzęta zmieniają płeć w trzech przypadkach:

• Okazjonalnie, co zdarza się wtedy, gdy po śmierci dominującego w ławicy ryb samca, jedna z samic staje się samcem. Do reguły należy, że małe osobniki są samicami, a duże samcami. Ryba strzępiel zmienia płeć na samczą, gdy stanie się na tyle duża, aby sprostać rywalizacji z dużymi, dorosłymi samcami; nosi to nazwę hermafrodytyzmu funkcjonalnego.
• W zależności od środowiska: u niektórych organizmów płeć zależy od temperatury inkubacji jaj lub wody, w której rodzą się młode (przypadek aligatorów).
• Poprzez wybór, co ma miejsce wtedy, gdy matka wybiera płeć dla swoich potomków (występuje to np. u pszczół i os) (Ridley, 1999, s. 121–124; Szarek, 2009, s. 31–32; Gonochorism, W).

Zmianę płci, która jest współcześnie standardową praktyką medyczną, zaobserwowano wśród szamanów Czukczów już na przełomie XIX i XX wieku. Znana też jest wśród szamanów malajskich oraz indonezyjskich Dajaków. Jeśli duchem szamana był mężczyzna, a duchem szamanki kobieta, przed mistycznymi zaślubinami dochodziło do zmiany płci szamana, włącznie z transformacją drugorzędnych oznak płci (Segal, 2003, s. 6; Ripinsky-Naxon, 2002, s. 66–67).

Badania antropologów pokazały, że agresywność i dominacja nie są przypisane do płci męskiej, a łagodność i emocjonalność do żeńskiej, jak przyjęło się uważać na Zachodzie, gdyż np. ideałem Arapeshów jest mężczyzna łagodny, a ideałem Mundugumorów kobieta agresywna (Mead, 1986, s. 279). Potwierdzenie tego można znaleźć w świecie zwierzęcym, jako że niektóre samice są równie agresywne jak samce danego gatunku (Renzetti, Curran, 2005, s. 67). Nie we wszystkich kulturach mężczyźni polują, a kobiety przygotowują posiłki, gdyż zdarzają się takie, w których przedstawiciele obu płci zajmują się polowaniem, łowieniem i zbieractwem (Renzetti, Curran, 2005, s. 90–91). Wpływ na odmienne postrzeganie dychotomii płci na Zachodzie wywarło patriarchalne nastawienie filozofii greckiej i chrześcijaństwa. Kobietę identyfikowano z naturą, sferą prywatną, dzikością, emocjonalnością, ciemnością, podporządkowaniem i reprodukcją, a mężczyznę z kulturą, sferą publiczną, udomowieniem, myśleniem, oświeceniem, dominacją i produkcją (Głażewska, 2004, s. 228; por. Mandal, 2004, s. 17–20). Nie można wyrokować o płci także na podstawie ubioru, gdyż w wielu wiejskich regionach kobiety podczas praw polowych ubierają się jak mężczyźni, a muzułmanie noszą szaty, które na Zachodzie uważa się za typowe dla kobiet (Beemyn, 2009, s. 371).

Poniżej zjawisko płci zostanie przeanalizowane z medycznego i biologicznego punktu widzenia, a następnie z punktu widzenia psychologii i antropologii kulturowej.

10 rodzajów płci z medycznego punktu widzenia

Na ogół medycy wyróżniają dziesięć rodzajów płci, choć niektórzy cytowani tutaj badacze wymieniają mniejszą ich ilość (Waszyńska, Rękoś, 2004, s. 212–213; Imieliński, Dulko, 1988, s. 13–14; Miluska, 1996, s. 57–58; Starke, 1998, s. 247–249; Mandal, 2004, s. 28–29; Starka, Raboch, 1985, s. 267–276) (patrz tabela 1).

Pierwszorzędnymi czynnikami określającymi płeć są gonady: jajniki i jądra. Osoba mająca jajniki jest kobietą, mająca jądra jest mężczyzną, a mająca zarówno jajniki i jądra – hermafrodytą. W związku z tym zewnętrzne cechy płciowe, takie jak prącie i pochwa, mają charakter drugorzędny, a wygląd, owłosienie, wysokość głosu, umięśnienie – trzeciorzędny (por. Ellis, 1897, s. 44–98).

Od ekstrawertyzmu do androgynii (na podstawie obrazów kultury i literatury arabskiej)

Ewa Machut-Mendecka

Świat arabski wyłaniający się z obrazów jego kultury, literatury, filmu czy teatru jest barwny, żywiołowy i spontaniczny, pełen siły witalnej i niespożytej energii. Ludzie są naturalni, swobodni, wydają się żyć w zawrotnym tempie. Kultura arabska jawi się więc, po pierwsze, jako rozemocjonowana i ekstrawertywna.

Z drugiej strony w literaturze, jak i w życiu wciąż powracają odniesienia do wiary, przewijają się obrazy codziennych modlitw, postów, pielgrzymek, rozmodlenia i duchowych kontemplacji. Ekstrawertyzm i introwertyzm rysują się tu więc jako postawy wymienne. Dostrzegają je badacze. Raphael Patai, zarysowując kontrasty w mentalności arabskiej, dowodzi:

"[...] dla zachodniego umysłu najbardziej emocjonującym z tych kontrastów jest niewątpliwie kontrast między samokontrolą a niekontrolowanymi wybuchami emocji albo opozycja stosunkowej apatii i gwałtownego ożywienia. To jest całkowicie obce zachodniemu sposobowi myślenia, zgodnie z którym oczekuje się, że każda jednostka będzie raczej poruszała się w jednym kierunku, zamiast przerzucać się od jednego ekstremum do drugiego" (Patai, 1983, s. 160).

Warto przyjrzeć się zjawiskom ekstrawertyzmu i introwertyzmu w kulturze arabskiej, zważywszy na to, jak znaczną rolę odgrywają oba te wymiary w psychologii, zwłaszcza jungowskiej. Warto też pokusić się o typologię związanych z nimi postaci. I nie sposób wręcz nie skojarzyć z nimi koncepcji typów psychologicznych, tak znamiennej i ważnej dla myśli Junga. Czesław Nosal pisze:

"Najbardziej konsekwentną typologię ludzkich umysłowości przedstawił Jung (1921) w swej znanej pracy Typy psychologiczne. Właśnie ta typologia stanowiła dla mnie punkt wyjścia w konstruowaniu metody do pomiaru ogólnych preferencji poznawczych" (Nosal, 1992, s. 11).

W ocenie kultury arabskiej z tego punktu widzenia szczególnie pomocna jest literatura, która w dziesiątkach utworów kreuje postać ludzką z uwagi na świat widzialny, wyobrażony i wyczuwalny.

Typologia Junga zawiera cały konglomerat mierników, wolnych jednak od wymogu przywodzenia danych liczbowych i statystycznych, co sprzyja zwłaszcza sferom wyobraźni i literatury, pozwalając im zachować naturalną swobodę, której żadną miarą nie da się do końca uściślić.

Z Typów psychologicznych wynikają ujęcia obu wymiarów. Mówiąc w wielkim skrócie (czy wręcz uproszczeniu), Jung uznaje ekstrawersję za sposób pozyskiwania orientacji „podług danych faktów zewnętrznych” (Jung, 1977, s. 373). Natomiast „Świadomość introwertywna co prawda widzi warunki zewnętrzne, jako decydującą wybiera jednak determinantę subiektywną” (ibidem, s. 416).

Typy psychologiczne pozwalają bardziej wnikliwie rozważać osobowość. Obok problematyki ekstrawersji i introwersji pojawia się tu koncepcja funkcji czy orientacji psychicznych, jakimi są myślenie, intuicja, uczucie, percepcja. Jung łączy ponadto ze sobą poszczególne zagadnienia. Ustala cztery główne typy psychiczne (myślowy, uczuciowy, percepcyjny, intuicyjny) i odnosi je do każdego z wymiarów – ekstrawersji i introwersji.

Koncepcja ta stanowi podstawę typologii postaci świata tradycji arabskiej, jaka wyłania się z kultury, ze szczególnym uwzględnieniem jej literackich obrazów. W tym kontekście zarysuję poniżej dwa z typów Jungowskich: ekstrawertywny typ myślowy i ekstrawertywny typ uczuciowy, zobrazowane przez kulturę arabską. Ujawniają się tu, czasem wydawałoby się nieoczekiwanie, postawy androgyniczne.

Ektrawertycy i racjonaliści

Plemiennym Arabom, którzy tworzyli zręby wielkiej kultury, nie brakowało po temu środków, zapału i rozumu. Wojowali, zażarcie walczyli, zgodnie z tradycją płomiennie przemawiali. U podłoża ich etosu, obowiązującego jeszcze przed islamem i w wiekach średnich, leżał zespół idei aktywizujący umysł, a wraz z nim racjonalizm. Etos plemienny obejmował cały wachlarz cnót, nieodzownych dla przetrwania i zapewnienia sobie pozycji w pustynnym środowisku – męstwo, dzielność, szlachetność, szczodrość, gościnność i krasomówstwo.

Etos ten wynika przede wszystkim z poezji staroarabskiej oraz późniejszych kasyd autorów, wśród nich wielkich poetów. Historia islamu przekazuje niewiele obrazów kobiet wyposażonych choćby w część cnót poczytywanych za męskie. Odznaczały się nimi królowa Szadżarat ad-Durr, sułtanka egipska z XIII (znana z legendy i np. dramatu Aziza Abazy Szadżar ad-Durr), oraz księżniczka Amirat Zat-Al-Himma (por. Madeyska, 1993, s. 12), słynna z walk arabsko-bizantyjskich oraz wielkiego eposu. Obie kobiety są widoczne jako wyjątki na patriarchalnym tle. W tym tle są niepowtarzalne, wydają się androgynami, które jedynie dzięki swojej pewnej dwoistości zawędrowały do męskiego świata władzy i walki.

Kasydy, arabskie poematy pisane z uwagi na przyświecający im cel zawarty w zakończeniu, były męską sprawą. I w tym przypadku wyjątek, tym razem wielkiej poetki Al-Chansy (575–664), autorki elegii w randze arcydzieł, opłakującej w swoich wierszach braci, pozwala dostrzec w niej coś z androgynicznego hartu ducha.

Końcową częścią kasydy – jego celem o nazwie kasd – była jedna z takich form jak madh – panegiryk, fachr – autopanegiryk, wychwalanie plemienia lub siebie samego, hidża – satyra, czy hikma – mądra sentencja. Formy te przeobraziły się następnie w samodzielne gatunki poetyckie. Wykorzystywano je w kontaktach plemion z zewnętrznym światem. Fachry podnosiły rangę wspólnot i rycerzy plemiennych w środowisku pustynnym, w hidżach wyśmiewano wrogów, widząc w tych gatunkach skuteczny oręż w najbardziej zażartych walkach.

Autorów kasyd utożsamiających się zazwyczaj z „lirycznym ja”, jako zaangażowanych do ostatka w stosunki ze światem, gotowych oddać życie za poważanie i sławę w środowisku plemiennym, wypada rozpoznać przede wszystkim jako ekstrawertyków. W lirycznych wstępach (nasibach) i następujących po nich opisach (wasfach) wychodzili od klarownych ujęć otaczającej rzeczywistości. Można powiedzieć – pisali „podług danych faktów zewnętrznych”. Emocjonowali się, z pewnością najgłębiej przeżywali wydarzenia, ale swoje sprawności zdobywali w sposób planowany i racjonalny: ćwicząc się od dziecka w osiąganiu cnót niezbędnych rycerzom pustyni. U podłoża zespołu idei, który był ramą dla ich działania, leżała po jungowsku pojęta funkcja myślenia, którą aktywizowali jako jedną z osi swoich ekstrawertywnych stosunków ze światem

Staroarabska kultura wciąż inspiruje współczesną, w której tradycja plemienna odgrywa niebagatelną rolę, wpływając na sposoby myślenia i normy zachowań. Według Halima Barakata, Beduini XX w. odznaczają się poczuciem solidarności, rycerskością (furusijja), gościnnością, indywidualizmem, prostotą (Al-Barakat, 1993, s. 52), co odziedziczyli po swoich przodkach, tych wszystkich, do których prowadzą ich rozbudowane drzewa genealogiczne. Również Raphael Patai dostrzega we współczesnej etyce arabskiej rozległe wpływy beduińskie. Zdaniem tego badacza, wyrażają się one w takich cechach jak: odwaga – dzielność, poczucie honoru – godności oraz szlachetności – gościnności, kultywowanych w naszych czasach (Patai, 1983, s. 98). Obok prastarej tradycji plemiennej i późniejsza kultura świata arabskiego przyznaje więc silną pozycję mężczyźnie.

Zgodnie z myślą islamu jest to mężczyzna myślący i odpowiedzialny. Opiekuje się kobietą (por. Zyzik, 2003, s. 34), której tradycja przypisuje emocjonalizm, podczas gdy jego wyposaża w racjonalny, wyważony umysł.

Stąd, poczynając już od czasów staroarabskich, kształtował się, potwierdzony między innymi przez tradycję literacką, jeden z uniwersalnych typów ludzkich, który zgodnie z typologią Jungowską łączy ekstrawersję z intelektem. Według tej typologii ekstrawertyczny typ myślowy:

"[...] użycza decydującej siły nie tylko samemu sobie, lecz także swojemu otoczeniu postawionemu w obliczu obiektywnej faktyczności czy też obiektywnie zorientowanej ujmującej ją formuły intelektualnej. To właśnie podług tej formuły mierzy się dobro i zło, piękno i brzydotę. Słuszne jest to wszystko, co odpowiada tej formule, niesłuszne jest zaś to, co jej oponuje, co przypadkowe, co zachodzi niezależnie od niej" (Jung, 1997, s. 387).

Summaries

Fiminity and masculinity. Anima and Animus

Zenon Waldemar Dudek

Anima and Animus are primordial, archetypal patterns of the human psyche – the feminine in man and the masculine in women. Projections of this archetypes are manifesting in dreams, phantasies, literature, religion and culture. They transfrom the consciousness of girl and boy from infantile imaginations into masculine and feminine images, which are very important factor of psychological growth and mature personality.
Keywords: Anima, Animus, masculine, feminine.

The royal coniunctio and psychology of transference

Andrzej Kuźmicki

One of the most important Jung’s books was his work from 1946 entitled Die Psychologie der Übertragung. Erläutert anhand einer alchemistischen Bilderserie. In this work Jung explained a nature of a transference in a relationship between man and woman, but also between client and therapist. On the other hand, he also drew an attention to a broader process of an integration of the opposites. Jung reached for a reference material from alchemy. In his opinion it portrayed in the best way a nature of that process. He focused on old alchemical treatise „Rosarium philosophorum” from 16. century, containing series of drawings depicting the phases of so called royal wedding (Sacred Marriage or Hieros Gamos). Jung described that process of the integration of opposites that goes into direction of higher unity. That unity is higher functional mental entity and it refers to transformed spiritual being. Ultimately, a result of the unification of the King and Queen, to put it alchemically, is Filius philosophorum or alchemical mythical Rebis, but in human perspective a Bigger Man.
Keywords: royal coniunctio, transference, Sacred Mariage, Rebis.

Jungian Encyclopeadia: Father archetype

Kazimierz Pajor

The analytical psychology interpret psychological manifestations from archetypal perspective. One of most important archetypal factors is the father archetype (Great Father), which significance and role in the psychological growth is analogous to the mother archetype (Great Mother). The text presents the definition, symbolism, ambivalence, influence and functions of the archetype.
Keywords: archetype, imago, father complex, ambivalence.

The issue of human sexuality in the writings of the „young” Sigmund Freud

Damian Liszka

The article is an attemp to reconstruct and present in the chronological order the observations that the creator of psychoanalysis has made in the field of human eroticism, sexuality and disorders of a sexual nature, in the course of the years 1893–1899. There will be presented and discussed, inter alia, the so-called „Sexual Diagram“, of which Freud had made use in discussing the course of both: the sexual act itself and the various irregularities of a sexual nature. This is the first attempt at such reconstruction on the field of Polish literature.
Keywords: sexuality, psychoanalysis.

„If I do not have love, I am nothing”. A few notes on celibacy

Ryszard Kozłowski COr

In the submitted paper I state an opinion that celibacy is a way of life that fulfills the person by the gift of self. This gift of self is an act of love – betrothed love. Such comprehension of celibacy is in unity with the understanding of person explained by Karol Wojtyła, which completes and deepens the meaning of celibacy. If personhood means being a gift, then celibacy for the sake of the Kingdom of Heaven is the highest level of this gift. Celibacy for the sake of the Kingdom of Heaven essentially empowers one to love – the highest level of love – other people.
Keywords: person, celibacy, gift, fulfillment

Nature of Eros and illusions relating loves

Tomasz Olchanowski

In culture of Ancient Greece and Indias (mythology, religion, philosophy) the god of love (gr. the Eros, ind. the Kama) is the personification of powerful desire. Desirous man aims to acquire something, what it does not possess. These opinions on subject Eros had influenced on creators of depth psychology and philosophy (Freud, Jung, Klages, May etc.). Eros is daimonion, standing over good and evil. Therefore this, what we call love it turns out to be the illusion of love.
Keywords: thirst, desire, daimonion, love, illusions, ideology, pleasure, spiritual homesickness.

Psychology of androgyny and the individuation

Zenon Waldemar Dudek

The androgyny is the transcultural image of symbolic unity of masculine and feminine aspect of the human psyche. Symbols of androgyny we can observe in ancient mythology, archaic religion, medieval alchemy, modern religous and secular imagination as well. Jungian studies of androgyny dicovers its meaning and psychological role in development of the personality (process of individuation). Androgyny is universal symbol of God and Self, which is archetypal picture of mystical and spiritual union (coniunctio oppositorum).
Keywords: androgyny, individuation, archetype, image, Self.

How many sexes and genders exist

Jacek Sieradzan

The article attempts to answer the question how many sexes exist. People living in different cultures all over the world list from two to six kinds of sexes and genders. From medical point of view there are 10 sexes. Author discuss anomalies and disorders of these 10 sexes, especially that of hormonal, chromosomal and psychological nature. He reviewed in short modalities of third sex, different identities of sexual and gender nature, and such phenomena as hermaphroditism, transsexualism and transgenderism.
Author refers also to sexual (un)differentiation of first people mentioned in ancient documents of Sumerian and Biblical origin. Because of different definitions of sexes and genders in human cultures, and existence of many sexes and genders, one cannot say how many sexes exist. It is also impossible to draw precise border line between male and female sexes.
Keywords: sex, gender, male, female, hormonal, chromosomal, psychological anomalies and disorders, hermaphroditism, transsexualism, transgenderism.

Relationship in the face of gods

Paweł Fijałkowski

O pponents of gay marriage and other forms of legal acceptance of same-sex relationship argue, that this is contrary to tradition and, above all, would be a threat to the family, understood as a union of man and woman. However, in many cultures, ancient Europe, homosexual relationships existed paralell to the heterosexual relationships as an important component of social order. In ancient Greece, the situation had regulated the custom rules and legal provisions established by the city-state. In ancient Rome the same sex relationships was often concubinages. In the first century AD the custom of the ceremonial of homosexual union, was analogous to a marriage ceremony of man and woman
Keywords: gay marriage, homosexuality, homosexual and heterosexual relationship.

From extraversion to androgyny (on the basis of images from Arabic culture and literature)

Ewa Machut-Mendecka

Arabic culture can be understood in C.G. Jung’s categories of psychological types; this is reflected in contemporary Arabic literature. One of these types connects extraversion with intellect or rationalism. We can perceive ancient Arabic poets describing Arabian deserts, warriors and rulers of Islamic times as extraverts (focused on contacts with the external world) and intellectuals. Extravert and intellectual Arab women like the great poet from the turn of the 6th century, Al-Khansa, and the Egyptian queen Shadjarat ad-Durr (12th c.) combine female and male features, which is why they seem androgynous. In our time, strong and powerful women – mothers and grandmothers described in literature – also seem to be androgynous.
The second of Jung’s psychological types links extraversion with emotions. In Arabic literature there are figures of the Bedouin, who are aimed at the external world but ruled by emotions and affections. According to Jung, emotionality is a female feature, and therefore this seemingly essentially male world of the Bedouin also becomes androgynous.
Keywords: extraversion, extravert, intellect, rationalism, emotions, male and female features, androgynous.

The boy and roses. Homoerotic Filostratos letters

Paweł Fijałkowski

Flavius Filostratos (Philostratos) was living at the turn of the second and third century AD. He was scholar and writer, author of many texts, among which we find 64 erotic letters, addressed to the beautiful women and boys. The latter are the literary expression of the Greek love of man to the youth, a testament of the culture. Letters show the ancient cultural context of homosexuality, its symbols, mythological references and customs. They are extremely interesting witness  of the Greco-Roman morality and have great literary value.
Keywords: ancient culture, homosexuality, symbol, cultural context, mythological references.

Cultural contexts of adolescence

Ewa Linek

This article is an analysis and interpretations of the Tunisian filmmaker’s Ferid Boughedir feature “Halfaouine, the Child of Terraces”, considered as one of the most important works in contemporary Maghrebian cinema. Its authors focuse on the issues of sexuality and the particular function of gaze and touch in the Arab and Muslim culture. Reading the film, the author of this article concentrates on numerous problems, such as the role of erotics in the Maghrebian’s consciousness; unequivocal body contextualization; or fantasmatic relation between the women’s and men’s worlds. She reviews discusses the initiation rites of presented in the film (young boy’s’ circumcusion, the moment of exclusion from female hammam, sexual initiation), providing proposing the critical reflexion on their role and meaning. The author is so aiming at retracing origins and causes of the traditional status quo present in Maghreb. She also discusses talkes about the issue of adolescence, being a isth typical western concept of western modernity, invention which provokes ing a slow, though deep reorganization of family relations.
Keywords: Arab and Muslim culture, circumcusion, initiation rites, sexual initiation.

„When in muscles arises madness…”. Impressions about Vaclav Nijinsky

Katarzyna Sobijanek

Vaclav Nijinsky is thought to be one of the most outstanding representatives of Russian ballet who considerably influenced a shape of the 20th century modern dance. Both financial and cultural support given by S. Diagilev as well as an extraordinary talent of the ballet master who was able to express an entire palette of feelings and emotions, visualize the images of spiritual life provided him the opportunity to dance on the best and world famous theatre scenes. The main purpose of this article is to present an inside look at the Russian „god of dance” and capture his talent, personality and a mental illness which forced him to leave the scene at the age of 29. The artist’s personality formed on the border between madness and genius became a direct inspiration for the attempted analysis.
Keywords:  talent, personality, mental illness, madness, genius.

Błażewicz Elwira – ukończyła studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowe Studium Systemowej Terapii Rodzinnej w Psychoterapeutycznym Instytucie Burg Bergerhausen w Duisburgu (Niemcy). Jest członkiem zespołu Międzynarodowej Agencji Prasowej „New York Reporters”. Jej artykuły i sprawozdania ukazały się w pismach: „Kwartalnik Historyczny”, „Internationale Zeitschrift für Humanistisches Psychodrama”, „Nowy Dziennik”, „Aura, Metro-Polonia” oraz w polsko-czeskim czasopiśmie „Bohemia”.

Bohajedyn Tomasz – rysownik w polskiej edycji „Le Monde diplomatique”; publikuje również w wielu innych czasopismach w kraju i za granicą, na przykład w „Midraszu”, „Ricie Baum”, „Kresach” i „Op. cit.”. Wystawiał między innymi w Klubie Polskich Nieudaczników w Berlinie, na Rozbracie w Poznaniu, w Le Madame w Warszawie, w Galerii Teatru Komuna Otwock, w Galerii Officyny w Szczecinie i w Galerii Garbary 48 w Poznaniu. Opublikował tomiki Kongo (2007), Spaghetti western (2008), Osad (2010).

Dudek Zenon Waldemar – specjalista psychiatra, zajmuje się psychoterapią indywidualną, psychologią osobowości i psychologią kultury; autor artykułów, opracowań i książek z zakresu psychologii głębi, szczególnie jungowskiej, oraz psychoterapii i psychologii kultury – m.in. Psychologia integralna Junga (1995; 2006), Jungowska psychologia marzeń sennych (1997; 2007; 2010), Podstawy psychologii Junga (2002; 2006). Współautor książki Psychologia kultury. Doświadczenia graniczne i transkulturowe (2005; 2008) oraz podręcznika psychoterapii Psychoterapia. Teoria (2005). Współredaktor zbioru tekstów pt. Spotkania z Jungiem (2007). Redaktor naczelny i wydawca „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”. Prowadzi wykłady z psychologicznej analizy dramatu w Laboratorium Dramatu.

Kuźmicki Andrzej – studia psychologiczne ukończył na Uniwersytecie Wrocławskim. W 2005 roku obronił rozprawę doktorską pod tytułem „Pojęcie Jaźni w koncepcji Carla Gustava Junga”, napisaną pod kierownictwem prof. Józefa Kosiana w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego. Założyciel i redaktor internetowego portalu psychologii analitycznej Unus Mundus (www.jungpoland.org). W świetle jego zainteresowań leżą – obok psychoanalizy, psychologii analitycznej Carla Gustava Junga – także zagadnienia z obszaru szeroko rozumianej epistemologii oraz badań nad możliwościami i kierunkiem rozwoju człowieka. Autor książki Symbolika Jaźni (2008). Członek International Association for Jungian Studies i Towarzystwa Badań nad Psychoanalizą.

Fijałkowski Paweł – archeolog i historyk, pracownik naukowy Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie; zajmuje się dziejami Żydów w dawnej Polsce (X–XVIII w.), historią polskiego protestantyzmu, pradziejami Mazowsza oraz homoerotyzmem w starożytnej Grecji i Rzymie. Autor książki Seksualność, psyche, kultura. Homoerotyzm w świecie starożytnym (ENETEIA, 2007) oraz Homoseksualizm. Wykluczenie – transgresja – akceptacja (2009).

Kozłowski Ryszard – dr nauk teologicznych, specjalizacja filozofia chrześcijańska; adiunkt w Katedrze Filozofii Akademii Pomorskiej w Słupsku, wykładowca na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego (oddział w Koszalinie). Autor licznych publikacji z zakresu filozofii osoby, filozofii religii, w tym książki Filozofia osoby ludzkiej (2006), Wewnętrzny nauczyciel człowieka (2008). Interesuje się personalizmem chrześcijańskim, w którym najwyższą kategorią interpretacyjną jest osoba. Uczestnik wielu konferencji naukowych w dziedzinie etyki, filozofii dialogu, teologii i filozofii. Osoba duchowna w Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri w Bytowie.

Linek Ewa – absolwentka filozofii i kulturoznawstwa w Uniwersytecie Łódzkim, doktorantka w Katedrze Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki WSMiP UŁ. Przedmiotem jej naukowych zainteresowań są m.in. zagadnienia dotyczące teorii filmu, kulturowych kontekstów kina, problematyka kontaktów międzykulturowych. Obecnie pole jej zainteresowań badawczych stanowi kultura i kinematografia Maghrebu.

Liszka Damian – dr nauk humanistycznych w zakresie filozofii. Od 2006 r. prowadzi badania nad psychoanalizą. W 2009 r. obronił rozprawę doktorską pod tytułem „Teorie funkcjonowania umysłu w pismach młodego Zygmunta Freuda”. Obszar zainteresowań: psychoanaliza, filozofia nowożytna, filozofia przyrody, psychologia XIX wieku, teoria poznania.

Machut-Mendecka Ewa – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Autorka wielu artykułów i książek. Napisała m.in.: Współczesny dramat egipski (1984), Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej (1992), The Art of Arabic Drama. A Study in Typology (1997), Studies in Arabic Theatre and Literature (2000), Archetypy islamu (2004), Świat tradycji arabskiej (2005). Jest profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Członek redakcji „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Olchanowski Tomasz – dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej Uniwersytetu w Białymstoku. Zainteresowania Autora koncentrują się na zagadnieniach historii kultury i rozwoju cywilizacji, ze szczególnym uwzględnieniem ewolucji psychicznej człowieka, źródłach filozofii, problematyce przemiany duchowej. Autor książek: Jungowska interpretacja mitu ojca w prozie Brunona Schulza (2001), Psychologia pychy (2003), Duchowość i narcyzm (2006), Wola i opętanie (2008, wyd. II poszerzone 2010) i kilkudziesięciu artykułów z tego zakresu.

Pajor Kazimierz – ks. dr, po studiach filozoficzno-teologicznych w Tarnowie przyjął święcenia kapłańskie (1985), studia doktoranckie na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu zakończył rozprawą doktorską Rola archetypu w analitycznej psychologii C.G. Junga (1990). Autor wielu artykułów nt. teologii i psychologii głębi oraz książek Psychologia archetypów Junga (2004), Śladami Junga (2006), Psychoanaliza Freuda po stu latach (2009). Jako teolog zainteresowany jest szczególnie możliwością włączenia krytycznie ocenionych teorii psychologii głębi do różnych dziedzin teologii. Współpracuje z Redakcją „ALBO albo” i wydawnictwem ENETEIA. Mieszka i pracuje w Niemczech

Sieradzan Jacek – historyk religii, buddolog, tłumacz. Autor wielu przekładów z literatury buddyjskiej i poezji współczesnej, m.in. Buddyzm (1987), Drogi karmy i ścieżka Dharmy. Antologia poezji buddyjskiej Ameryki (1993), Śmierć i umieranie. Tradycja tybetańska (1994), Buddyjska wizja śmierci i umierania (1997), Życie po życiu w Tybecie (1997) oraz zbiorów esejów: Starożytna mądrość a nauka współczesna (1993), Buddologia w Polsce (1993), Przekroczyć próg mądrości (1997). Autor trylogii o szaleństwie religijnym: Szaleństwo w religiach świata (2005) oraz Od kultu do zbrodni: Ekscentryzm i szaleństwo w religiach w XX wieku (2006), niewydanego słownika Boskie szaleństwo oraz książek Jezus Magus. Pierwotne chrześcijaństwo w kręgu magii (2006), Sokrates magos (2011), Sokrates nieznany (2011).

Sobijanek Katarzyna – doktorantka Uniwersytetu Łódzkiego. Jednostka macierzysta: Instytut Rusycystyki UŁ; Katedra Literatury i Kultury Rosyjskiej. W centrum jej zainteresowań badawczych leży antyutopia w literaturze i filmie, wybrane zagadnienia kultury rosyjskiej XX i XXI wieku, postmodernizm rosyjski. Ponadto szeroko pojęty dialog międzykulturowy, szczególnie dotyczący stosunków polsko-rosyjskich, jest tematem twórczych poszukiwań badawczych.