Wprowadzenie

Prezentowana książka stanowi próbę podsumowania moich przemyśleń i badań poświęconych problematyce kształtowania się tożsamości człowieka w rodzinie – najważniejszym kontekście, w jakim przychodzi nam pozostawać w czasie naszego bycia‑w‑świecie. Przyjmując, iż tożsamość jest efektem przebywania w określonej rzeczywistości znaczeniowej, zakładam jej tworzenie poprzez zanurzenie w semantyce rodzinnej – polu semantycznym zwanym etosem rodzinnym. Ze względu na językowy charakter opisywanych zjawisk oraz empiryczne potwierdzenia narracyjnego charakteru wszelkiej wiedzy badam tożsamość w ujęciu narracyjnym – jako niepowtarzalną historię życia, „osobisty mit”. 

Zadanie to postrzegam jako trudne, choć jednocześnie pasjonujące. Docieranie do subiektywnych znaczeń osoby, dzięki którym strukturalizuje ona swoje doświadczenie, wymaga potraktowania każdego badanego w sposób indywidualny – poprzez spotkanie, dialog i uważną analizę wytworzonego ostatecznie tekstu autonarracji. To wyzwanie czasochłonne, ograniczane niekiedy finalnie przez badanych odmową, wymagające skrupulatnych analiz, bazujących na całościowym kontekście jednostkowego wytworu narracyjnego. W efekcie uzyskiwany jest jednak niezwykle ciekawy, bogaty materiał. Możliwe jest także zastosowanie na dalszych etapach eksploracji metod analizy pozwalających na przejście od owego dotknięcia idiograficznego na poziom poszukiwania określonych prawidłowości w badanych grupach, umożliwiających tym samym pewną generalizację wnioskowania. 

Metodologia badania nie jest jednak tu najistotniejsza. Prawdziwe wyzwanie przychodzi w momencie formułowania konkluzji. Czerpanie z teorii i empirii psychologii narracyjnej prowadzi do kolejnych pytań, na które nie zawsze istnieją jednoznaczne odpowiedzi. Przykładem chociażby dylemat rozróżnienia pojęć „tożsamość narracyjna” i „narracja tożsamościowa” lub kwestia określenia miejsca pamięci autobiograficznej w badaniach nad narracjami.

W niniejszej pracy starałam się zebrać najważniejsze swoje badania i refleksje na temat kształtowania się narracji tożsamościowych w kręgu rodzinnych znaczeń, zaprezentować nowy projekt analizowania autonarracji w odniesieniu do cyklu rozwojowego rodziny oraz dokonać podsumowania owych eksploracji w kontekście literatury przedmiotu. Wyrażam nadzieję, że będzie to zaproszeniem do dyskusji na temat istoty formowania się tożsamości jednostki, ważnych elementów kontekstowych jej konstruowania i związanych z tym możliwości wspierania osoby w dochodzeniu do konstruktywnej, bogatej, wielowątkowej wersji własnej historii (Freedman, Combs, 1996; Payne, 2006).

Na drodze poszukiwań zarówno teoretycznych, jak i empirycznych towarzyszyło mi wiele osób. Nie sposób tu je wszystkie wymienić. Wszystkim im pragnę ogromnie podziękować. Studentom uczestniczącym w realizacji projektów za zaangażowanie, wysoki poziom kompetencji i pasję badawczą. Przyjaciołom z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego za niestrudzone towarzyszenie mi i wszelką pomoc, zarówno merytoryczną, jak i po prostu ludzką. Drogim Koleżankom i Kolegom z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego za dzielenie poglądów i wiele „narracyjnych” dyskusji. Zespołowi Katedry Psychologii Osobowości Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego za wzbogacanie naszego myślenia o tożsamości narracyjnej i otwartą przestrzeń dla wymiany myśli. Pani Profesor Marii Straś‑Romanowskiej za otworzenie innej wizji postrzegania rzeczywistości badawczej oraz za jej pełną mądrości obecność. Pani Profesor Elżbiecie Dryll za nieocenioną pomoc oraz autentyczne dzielenie narracyjnej rzeczywistości. Wreszcie mojej Rodzinie – Mężowi, Rodzicom i Dzieciom – za ich obecność, wsparcie i cierpliwe towarzyszenie mi na naukowej drodze. Bez nich ta opowieść o tożsamości nie miałaby takiego sensu.