Od Redakcji

Jungowskie inspiracje
Choroba psychiczna – problem medyczny, psychologiczny, społeczny czy kulturowy – Zenon Waldemar Dudek

Od psychologii do autopsychoterapii
Praca ze światem (wywiad z Arnoldem Mindellem)
Hiob i bohaterowie baśni – Jadwiga Wais

Archetypy w kulturze
Rozpuszczanie świata albo gnoza Durrella, gnoza Hillmana – Tomasz Stawiszyński
O pojęciach duszy w XX wieku – Robert Piotrowski

Nasze tożsamości
Od grzechu niemego do miłości bezimiennej – Paweł Fijałkowski

Dialog kultur
Intuicja i introwersja w literaturze arabskiej – Ewa Machut-Mendecka

Z poetyki archetypów
Samowezwanie do twórczości – Czesław Dziekanowski
Percepcja i partycypacja – twórczość i religijność – Tadeusz Kobierzycki

Na granicy epok
Emocjonalna fala surfingowa. Emocje i dyskurs psychologiczny w sztukach plastycznych XX i XXI wieku – Paweł Możdżyński
Z dziennika polskiego Hefajstosa (2) – Tomasz Bohajedyn

Forum psychologii kultury
Recenzje: Wyraz i postawa – ubranie i ciało słów – Jerzy Kolarzowski [G. Wróblewski, Pomyłka Marcina Lutra (proza i szkice kopenhaskie)]
Zbawienna moc życia – Jerzy Kolarzowski (K. Rutkowski, Dar Anioła)
Sprawozdania: XVII Forum Inspiracji Jungowskich „Małe i wielkie inicjacje” – Tomasz Olchanowski
Dyskusje: Plagiat jako problem filozoficzny – Marek Miedziński
Wywiady: Trudny start – spełnione, aktywne życie (Elwira Blazewicz rozmawia z Rafałem Strzałkowskim)

Choroba psychiczna: problem medyczny, psychologiczny, społeczny czy kulturowy

Zenon Waldemar Dudek

Choroba psychiczna – problem medyczny, psychologiczny, społeczny czy kulturowy

Zenon Waldemar Dudek

Psychiatria rozwinęła w XX wieku metody diagnostyczne i leczenie farmakologiczne, które zastąpiły ludowe i potoczne spojrzenie na obłęd i leczenie chorób psychicznych. Wraz z rozwojem wiedzy i metod leczenia zmienia się pojęcie normy i choroby psychicznej oraz rozumienie roli czynników warunkujących występowanie zaburzeń psychicznych: biologicznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych. Jedną z koncepcji, które krytykują naukowy status i zakres kompetencji psychiatrii biologicznej, jest pogląd Th. Szasza o micie choroby psychicznej. Pogląd ten zmusza do myślenia o chorobie psychicznej w kategoriach społecznych i kulturowych, a nie tylko biologicznych, do czego dąży psychiatria oparta na myśleniu o chorobie psychicznej jako zaburzeniu fizjologii mózgu.

Słowa kluczowe: psychiatria, choroba psychiczna, mit choroby psychicznej, model leczenia.

Hiob i bohaterowie baśni

Jadwiga Wais

Dzieje Hioba i dzieje baśniowych dziewcząt i chłopców stanowią continuum: od bezwzględnego posłuszeństwa do wolności, od bezruchu do rozwoju. Hiob jest zamknięty w sytuacji bez wyjścia: musi kochać Boga i jednocześnie się go bać. Wszystkie po kolei jego nieszczęścia i wysiłki nie mają żadnego znaczenia wobec wszechmocnego Boga. Jedyne co może zrobić to zamilknąć. Bohaterowie baśni również muszą sobie radzić ze skrajnymi przeciwieństwami, ale są wolni i mogą się zmieniać. Wędrują w poszukiwaniu swojej gwiazdy i na koniec wybawieni od niebezpieczeństw zasiadają do baśniowej uczty. Hiob nie ma dokąd wędrować. Pozostaje mu tylko milczenie.

Słowa kluczowe: Hiob, baśń, bohater, przeciwieństwa, wędrówka.

Rozpuszczanie świata albo gnoza Durrella, gnoza Hillmana

Tomasz Stawiszyński

W niniejszym tekście próbuję pokazać podobieństwa pomiędzy dziełem Lawrence’a Durrella – w szczególności „Kwintetem Awiniońskim” – a głównymi założeniami psychologii archetypowej Jamesa Hillmana. Obydwaj autorzy są, moim zdaniem, zakorzenieni w tej samej tradycji. Tradycja ta obejmuje takie prądy kulturowe, jak „gnostycyzm”, „alchemię”, „renesans”, „hermetyzm” i „psychologię głębi”, ale tak Durrell, jak i Hillman nie są w dosłownym sensie gnostykami, hermetykami etc. Próbują oni raczej dokonać swoistej rewizji, deliteralizacji tych nurtów myślowych – umieszczając je w kontekście osiągnięć współczesnej filozofii i nauki. Gnostycymu czy hermetyzmu (a także psychologii głębi) nie da się więc dzisiaj postrzegać jako jakkolwiek pojmowanej „wiedzy” o obiektywnej rzeczywistości duchowej czy psychicznej. Zrelatywizowane i pozbawione dosłowności, stają się one metaforami, które nie prowadzą do żadnych „twardych” poznawczych wyników. Oto droga duszy – wedle Hillmana, oto droga sztuki – wedle Durrella. Obie prowadzą do źródłowego doświadczenia: nic nie jest już pewne, nie ma nic, czego można poszukiwać, nie ma nic, do czego można by dążyć.

Słowa kluczowe: dusza, doświadczenie źródłowe.

O pojęciach duszy w XX wieku

Robert Piotrowski

Przedstawiamy metamorfozy pojęcia duszy w doktrynach materialistycznych, dualistycznych, psychoanalitycznych, cybernetycznych i w neoarystotelizmie. Okazuje się, że mimo zastrzeżeń natury filozoficznej i naukowej, pojęcie duszy wcale nie zanikło, utrzymało się też częściowo jej klasyczne rozumienie jako „zasady życia”. Dlatego problemy dosłownie pojętej psychologii — jako nauki o duszy — nie dadzą się usunąć.

Słowa kluczowe: pojęcie duszy, materializm, dualizm, psychoanaliza, cybernetyka, neoarystotelizm.

Od grzechu niemego do miłości bezimiennej

Paweł Fijałkowski

Nazwanie rzeczy lub zjawiska oznacza wydobycie go ze strefy milczenia, rozpoczyna jego społeczną obecność, sprawia, że jego istnienie staje się faktem lub co najmniej przedmiotem dyskusji. Autor przedstawia terminy, jakimi określano osoby i zachowania homoseksualne w Polsce od średniowiecza do czasów współczesnych. Ukazuje zarejestrowaną w XIX–XX w. różnorodność literackich i potocznych wyrażeń, funkcjonujących na pograniczu neutralności i pogardy, bardzo często wartościujących negatywnie przedstawicieli mniejszości seksualnych. Używanie jednego z wielu określeń homoseksualizmu i osób homoseksualnych jest obecnie wyznacznikiem stosunku piszącego/mówiącego do tego zjawiska.

Słowa kluczowe:  homoseksualizm, osoba homoseksualna.   

Intuicja i introwersja w literaturze arabskiej

Ewa Machut‑Mendecka

Współczesna literatura arabska podejmuje tematy, które egzemplifikują psychologiczne ujęcia kultury, wyodrębnione przez Carla G. Junga, między innymi postacie literackie ilustrujące główne cechy jego typów psychologicznych. W artykule prezentuję bohaterów łączących ekstrawersję z intuicja. Są to postacie z utworów takich pisarzy arabskich jak Salim Barakat (Syria) Izz ad‑Din al‑Madani (Tunezja), Dżamal al‑Ghitani (Egipt) Ibrahim al‑Koni (Libia). Przykładem bohatera odznaczającego się intuicją i ekstrawersją jest Sindbad z Księgi 1001 nocy szukający swojej drogi i przygód. Postacie literackie zajmują też postawy introwertywne, np. w twórczości Rasszada Ruszdiego (Egipt), choć są mniej popularne, ponieważ twórcy arabscy koncentrują się przede wszystkim na zjawiskach świata zewnętrznego w aspekcie historycznym i współczesnym.

Słowa kluczowe: typ psychologiczny, ekstrawersja, intuicja, postaci literackie. 

Samowezwanie do twórczości

Czesław Dziekanowski

Autor sugeruje, że najlepszym nauczycielem twórcy jest jego własny talent. Czasem wpada w panikę, gdy odkrywa, że proces twórczy ma charakter labiryntu. Taki jest też ten artykuł. Pozornie w każdej lekcji mówi się o tym samym. Szczęśliwie powołane do istnienia dzieło jest wyjątkowe, odmienne od innych. Na przykład pisarz, tworząc powieść, próbuje wygenerować własną, osobistą teorię. Przy tej okazji o jednym wypada pamiętać – nie możemy nadużywać teorii, to znaczy nie możemy przekładać jej na praktykę w sposób mechaniczny. Warto też pamiętać, że narzędziem, którego artysta używa w swojej pracy, jest on sam. Czerpiąc w jakimś stopniu od innych, powinien przede wszystkim uczyć się od samego siebie. Zgódźmy się więc, że każdy z nas może mieć własną teorię twórczości. I że jej źródłem jest szeroko pojęte doświadczanie życia. Słowa kluczowe: proces twórczy, labirynt, osobista teoria twórczości.

Percepcja i partycypacja – twórczość i religijność

Tadeusz Kobierzycki

Mój tekst „Percepcja i partycypacja” – „Twórczość i religijność” (ALBO albo 1/2011) mówi o tym, że kulty ludzi „świętych” lub „artystów” powstają na skutek przekształcenia się indywidualnych percepcji w percepcje zbiorowe, dzięki nasyceniu ich podobnymi znacznikami emocjonalnymi o wysokim natężeniu. Rozprzestrzeniają się one w innych ja. Tak tworzy się mistyczne uczestnictwo w tym, co typowe i nietypowe, pospolite i święte.

Słowa kluczowe: percepcja indywidulana, percepcja zbiorowa, mistyczne uczestnictwo. 

Emocjonalna fala surfingowa. Emocje i dyskurs psychologiczny w sztukach plastycznych XX i XXI wieku

Paweł Możdżyński

Głównym zagadnieniem tekstu jest wpływ dyskursu psychologicznego na współczesne sztuki plastyczne. Autor pokazuje rolę przeżywania, manipulowania ciałem, uwalniania emocji spod narzuconych społecznie granic w twórczości ważnych artystów (m.in. abstrakcjoniści, Akcjoniści Wiedeńscy, Marina Abramović, polska sztuka krytyczna). Możdżyński w dalszej części próbuje pokazać wpływ odkryć nowoczesnej psychologii na kształtowanie się języka sztuki. Na końcu tekstu autor stawia pytanie, czy sztuka przepełniona psychologią nie jest wykorzystywana przez postindustrialny kapitalizm do kreowania nowych towarów i usług.

Słowa kluczowe: dyskurs psychologiczny, sztuki plastyczne, język sztuki.

Błażewicz Elwira – ukończyła studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowe Studium Systemowej Terapii Rodzinnej w Psychoterapeutycznym Instytucie Burg Bergerhausen w Duisburgu (Niemcy). Jest członkiem zespołu Międzynarodowej Agencji Prasowej „New York Reporters”. Jej artykuły i sprawozdania ukazały się w pismach: „Kwartalnik Historyczny”, „Internationale Zeitschrift für Humanistisches Psychodrama”, „Nowy Dziennik”, „Aura, Metro-Polonia” oraz w polsko-czeskim czasopiśmie „Bohemia”.

Bohajedyn Tomasz – rysownik w polskiej edycji „Le Monde diplomatique”; publikuje również w wielu innych czasopismach w kraju i za granicą, na przykład w „Midraszu”, „Ricie Baum”, „Kresach” i „Op. cit.”. Wystawiał między innymi w Klubie Polskich Nieudaczników w Berlinie, na Rozbracie w Poznaniu, w Le Madame w Warszawie, w Galerii Teatru Komuna Otwock, w Galerii Officyny w Szczecinie i w Galerii Garbary 48 w Poznaniu. Opublikował tomiki: Kongo (2007), Spaghetti western (2008), Osad (2010), w przygotowaniu Las idzie.

Dudek Zenon Waldemar – specjalista psychiatra, zajmuje się psychoterapią indywidualną, psychologią osobowości i psychologią kultury; autor artykułów, opracowań i książek z zakresu psychologii głębi, szczególnie jungowskiej, oraz psychoterapii i psychologii kultury – m.in. Psychologia integralna Junga (1995; 2006), Jungowska psychologia marzeń sennych (1997; 2007; 2010), Podstawy psychologii Junga (2002; 2006). Współautor książki Psychologia kultury. Doświadczenia graniczne i transkulturowe (2005; 2008) oraz podręcznika psychoterapii Psychoterapia. Teoria (2005). Współredaktor zbioru tekstów pt. Spotkania z Jungiem (2007). Redaktor naczelny i wydawca „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.
dziekanowski Czesław – pisarz, psychoanalityk, badacz procesu twórczego, autor metody autointerpretacyjnej w analizie twórczości literackiej. Opublikował powieści: Zaklęte światło (1971; 2004), Selekcjoner (1980), Frutti di mare (1990; 2005), Projektantka intymności (1995), Zaproszenie (1998), Jasnogród (2000), Taniec z nieświadomością (2003), Szkoła wojny (2007). Autor rozpraw: Człowiek wygrany w psychologii humanistycznej (1988), Proza „życia w śmierci” (1990), W imię Ojca i Syna (1993), Życie jaśnie pana (1994), Życie w śmierci (1995), Rozmowy o świadomości literackiej (2006), Poszukiwanie źródeł kreatywności (2011). Kieruje Zakładem Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku. Prowadzi zajęcia z psychoanalizy sztuki i twórczego pisania.

Fijałkowski Paweł – archeolog i historyk, pracownik naukowy Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie; zajmuje się dziejami Żydów w dawnej Polsce (X–XVIII w.), historią polskiego protestantyzmu, pradziejami Mazowsza oraz homoerotyzmem w starożytnej Grecji i Rzymie. Autor książki Seksualność, psyche, kultura. Homoerotyzm w świecie starożytnym (2007) oraz Homoseksualizam. Wykluczenie – transgresja – akceptacja (2009).

Kobierzycki Tadeusz – dr hab. profesor filozofii w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie, profesor psychologii w Uniwersytecie Trnavskim w Bratysławie (Słowacja). Zajmuje się antropologią i epistemologią sztuki, psychologii i medycyny; aktualnie przygotowuje angielskie wydanie swojej pracy Poza miłością i wolnością. Syndrom uzależnienia psychologicznego (I wyd. polskie 1992) oraz kontynuuje studia nad kognitywnymi teoriami ciała.

Kolarzowski jerzy – dr hab., adiunkt w Instytucie Historii Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską w Starożytności, czasach reformacji i współcześnie. Dodatkowe kwalifikacje: Master of Art of NLP. Autor książek: Filozofowie i mistycy. Na drogach neoplatonizmu (2005), Idea praw jednostki w pismach Braci Polskich. U narodzin nowożytnej koncepcji praw człowieka (2009).
Machut‑Mendecka Ewa – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Autorka wielu artykułów i książek. Napisała m.in.: Współczesny dramat egipski (1984), Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej (1992), The Art of Arabic Drama. A Study in Typology (1997), Studies in Arabic Theatre and Literature (2000), Archetypy islamu (2004), Świat tradycji arabskiej (2005), Kultura arabska. Mity, literatura, polityka (2012). Jest profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego. Członek redakcji „ALBO albo”.

Miedziński Marek– dr, blisko 20 lat bada pisma filozofii wschodniej w zakresie ich podobieństwa do przekazów myślicieli zachodnich. Jego zainteresowania koncentrują się w szczególności na analizie wypracowanych przez myśl wschodnią koncepcji metafizyki, duchowości, mistycyzmu oraz ich wpływu na etykę, epistemologię i fenomenologię. Prowadzi także prace badawcze nad wymiarem fenomenologicznym i aksjologicznym doświadczeń bliskich śmierci (NDE). Badania te zaowocowały publikacją pracy doktorskiej rozpatrującej to zjawisko. Pracuje zawodowo jako grafik komputerowy oraz jako nauczyciel akademicki.

Możdżyński Paweł – dr hab., socjolog, pracuje w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW. Jego badania skupiają się nad liminalnością, przekraczaniem granic oraz obecnością sacrum we współczesnych sztukach plastycznych. Publikuje między innymi w „Dyskursie”, „Societas/Communitas”, „Albo Albo”. Jego ostatnia książka pt. Inicjacje i transgresje. Antystruktualność sztuki XX i XXI wieku w oczach socjologa została wydana w 2011 roku w Wydawnictwach Uniwersytetu Warszawskiego.

Olchanowski Tomasz – dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej Uniwersytetu w Białymstoku Zainteresowania Autora koncentrują się na zagadnieniach historii kultury i rozwoju cywilizacji, ze szczególnym uwzględnieniem ewolucji psychicznej człowieka, źródłach filozofii, problematyce przemiany duchowej. Autor książek: Jungowska interpretacja mitu ojca w prozie Brunona Schulza (2001), Psychologia pychy (2003), Duchowość i narcyzm (2006), Wola i opętanie (2008, wyd. II poszerzone 2010) i kilkudziesięciu artykułów z tego zakresu.

Piotrowski Robert – pracuje w Zakładzie Logiki i Metodologii Nauk Instytutu Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Jest autorem ponad 50 artykułów naukowych i 4 książek: Od materii Świata do materii Państwa. Z filozofii Tomasza Hobbesa (2000); Problem filozoficzny ładu społecznego a porównawcza nauka o cywilizacjach (2003); Logika elementarna. Podręcznik dla szkół akademickich (2005); Demon Maxwella. Dzieje i filozofia pewnego eksperymentu (2011). Jego zainteresowania obejmują cybernetykę, filozofię społeczną i konflikty ideologiczne, historię filozofii polskiej oraz filozofię przyrody. Jest również tłumaczem i redaktorem naukowym.

Stawiszyński Tomasz – absolwent Instytutu Filozofii UW, publicysta tygodnika „Newsweek Polska”, redaktor „Trans/Wizji” i „Hermaionu”, w latach 2007–2009 gospodarz programu „Studio Alternatywne” w TVP Kultura; autor dwóch książek poetyckich Nie ma takiego imienia (1999) i Rzecz ciemna (2002).

Szymkiewicz Bogna – dr psychologii. Pracuje w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW. Posiada licencję terapeutyczną i trenerską wydaną przez Research Society of Process Oriented Psychology w Zurychu. Prowadzi psychoterapię indywidualną i terapię par oraz warsztaty szkoleniowe i rozwojowe (również w Rosji, Niemczech i USA). Wraz z Tomaszem Teodorczykiem i Barbarą Zuest (Szwajcaria) kieruje Programem Licencyjnym „Akademia Pracy z Procesem”, prowadzącym do uzyskania międzynarodowej licencji terapeutycznej w zakresie psychologii procesu. Jest redaktorką antologii Po drugiej stronie kłopotów. Psychologia procesu w teorii i praktyce, autorką książki Zranione stany świadomości oraz współautorką książki Deeper into the Soul. Beyond Dementia and Alzheimer’s towards Forgetfulness Care.

Wais Jadwiga – dr, socjolog, adiunkt w Zakładzie Humanistycznych Nauk Lekarskich Akademii Medycznej we Wrocławiu. Zajmuje się zagadnieniami z dziedziny antropologii przemiany duchowej (pogranicze filozofii, psychologii, socjologii, mitologii, baśni i literatury pięknej). Autorka książek Gilgamesz i Psyche (2001) oraz Ścieżki baśni (2006). Publikowała artykuły w „ALBO albo”, „Studiach Filozoficznych”, „Przeglądzie Filozoficznym”, „Etyce”, „Kontekstach”, „Świecie Psychoanalizy”.