Choroba psychiczna: problem medyczny, psychologiczny, społeczny czy kulturowy

Zenon Waldemar Dudek

Choroba psychiczna – problem medyczny, psychologiczny, społeczny czy kulturowy

Zenon Waldemar Dudek

Psychiatria rozwinęła w XX wieku metody diagnostyczne i leczenie farmakologiczne, które zastąpiły ludowe i potoczne spojrzenie na obłęd i leczenie chorób psychicznych. Wraz z rozwojem wiedzy i metod leczenia zmienia się pojęcie normy i choroby psychicznej oraz rozumienie roli czynników warunkujących występowanie zaburzeń psychicznych: biologicznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych. Jedną z koncepcji, które krytykują naukowy status i zakres kompetencji psychiatrii biologicznej, jest pogląd Th. Szasza o micie choroby psychicznej. Pogląd ten zmusza do myślenia o chorobie psychicznej w kategoriach społecznych i kulturowych, a nie tylko biologicznych, do czego dąży psychiatria oparta na myśleniu o chorobie psychicznej jako zaburzeniu fizjologii mózgu.

Słowa kluczowe: psychiatria, choroba psychiczna, mit choroby psychicznej, model leczenia.

Hiob i bohaterowie baśni

Jadwiga Wais

Dzieje Hioba i dzieje baśniowych dziewcząt i chłopców stanowią continuum: od bezwzględnego posłuszeństwa do wolności, od bezruchu do rozwoju. Hiob jest zamknięty w sytuacji bez wyjścia: musi kochać Boga i jednocześnie się go bać. Wszystkie po kolei jego nieszczęścia i wysiłki nie mają żadnego znaczenia wobec wszechmocnego Boga. Jedyne co może zrobić to zamilknąć. Bohaterowie baśni również muszą sobie radzić ze skrajnymi przeciwieństwami, ale są wolni i mogą się zmieniać. Wędrują w poszukiwaniu swojej gwiazdy i na koniec wybawieni od niebezpieczeństw zasiadają do baśniowej uczty. Hiob nie ma dokąd wędrować. Pozostaje mu tylko milczenie.

Słowa kluczowe: Hiob, baśń, bohater, przeciwieństwa, wędrówka.

Rozpuszczanie świata albo gnoza Durrella, gnoza Hillmana

Tomasz Stawiszyński

W niniejszym tekście próbuję pokazać podobieństwa pomiędzy dziełem Lawrence’a Durrella – w szczególności „Kwintetem Awiniońskim” – a głównymi założeniami psychologii archetypowej Jamesa Hillmana. Obydwaj autorzy są, moim zdaniem, zakorzenieni w tej samej tradycji. Tradycja ta obejmuje takie prądy kulturowe, jak „gnostycyzm”, „alchemię”, „renesans”, „hermetyzm” i „psychologię głębi”, ale tak Durrell, jak i Hillman nie są w dosłownym sensie gnostykami, hermetykami etc. Próbują oni raczej dokonać swoistej rewizji, deliteralizacji tych nurtów myślowych – umieszczając je w kontekście osiągnięć współczesnej filozofii i nauki. Gnostycymu czy hermetyzmu (a także psychologii głębi) nie da się więc dzisiaj postrzegać jako jakkolwiek pojmowanej „wiedzy” o obiektywnej rzeczywistości duchowej czy psychicznej. Zrelatywizowane i pozbawione dosłowności, stają się one metaforami, które nie prowadzą do żadnych „twardych” poznawczych wyników. Oto droga duszy – wedle Hillmana, oto droga sztuki – wedle Durrella. Obie prowadzą do źródłowego doświadczenia: nic nie jest już pewne, nie ma nic, czego można poszukiwać, nie ma nic, do czego można by dążyć.

Słowa kluczowe: dusza, doświadczenie źródłowe.

O pojęciach duszy w XX wieku

Robert Piotrowski

Przedstawiamy metamorfozy pojęcia duszy w doktrynach materialistycznych, dualistycznych, psychoanalitycznych, cybernetycznych i w neoarystotelizmie. Okazuje się, że mimo zastrzeżeń natury filozoficznej i naukowej, pojęcie duszy wcale nie zanikło, utrzymało się też częściowo jej klasyczne rozumienie jako „zasady życia”. Dlatego problemy dosłownie pojętej psychologii — jako nauki o duszy — nie dadzą się usunąć.

Słowa kluczowe: pojęcie duszy, materializm, dualizm, psychoanaliza, cybernetyka, neoarystotelizm.

Od grzechu niemego do miłości bezimiennej

Paweł Fijałkowski

Nazwanie rzeczy lub zjawiska oznacza wydobycie go ze strefy milczenia, rozpoczyna jego społeczną obecność, sprawia, że jego istnienie staje się faktem lub co najmniej przedmiotem dyskusji. Autor przedstawia terminy, jakimi określano osoby i zachowania homoseksualne w Polsce od średniowiecza do czasów współczesnych. Ukazuje zarejestrowaną w XIX–XX w. różnorodność literackich i potocznych wyrażeń, funkcjonujących na pograniczu neutralności i pogardy, bardzo często wartościujących negatywnie przedstawicieli mniejszości seksualnych. Używanie jednego z wielu określeń homoseksualizmu i osób homoseksualnych jest obecnie wyznacznikiem stosunku piszącego/mówiącego do tego zjawiska.

Słowa kluczowe:  homoseksualizm, osoba homoseksualna.   

Intuicja i introwersja w literaturze arabskiej

Ewa Machut‑Mendecka

Współczesna literatura arabska podejmuje tematy, które egzemplifikują psychologiczne ujęcia kultury, wyodrębnione przez Carla G. Junga, między innymi postacie literackie ilustrujące główne cechy jego typów psychologicznych. W artykule prezentuję bohaterów łączących ekstrawersję z intuicja. Są to postacie z utworów takich pisarzy arabskich jak Salim Barakat (Syria) Izz ad‑Din al‑Madani (Tunezja), Dżamal al‑Ghitani (Egipt) Ibrahim al‑Koni (Libia). Przykładem bohatera odznaczającego się intuicją i ekstrawersją jest Sindbad z Księgi 1001 nocy szukający swojej drogi i przygód. Postacie literackie zajmują też postawy introwertywne, np. w twórczości Rasszada Ruszdiego (Egipt), choć są mniej popularne, ponieważ twórcy arabscy koncentrują się przede wszystkim na zjawiskach świata zewnętrznego w aspekcie historycznym i współczesnym.

Słowa kluczowe: typ psychologiczny, ekstrawersja, intuicja, postaci literackie. 

Samowezwanie do twórczości

Czesław Dziekanowski

Autor sugeruje, że najlepszym nauczycielem twórcy jest jego własny talent. Czasem wpada w panikę, gdy odkrywa, że proces twórczy ma charakter labiryntu. Taki jest też ten artykuł. Pozornie w każdej lekcji mówi się o tym samym. Szczęśliwie powołane do istnienia dzieło jest wyjątkowe, odmienne od innych. Na przykład pisarz, tworząc powieść, próbuje wygenerować własną, osobistą teorię. Przy tej okazji o jednym wypada pamiętać – nie możemy nadużywać teorii, to znaczy nie możemy przekładać jej na praktykę w sposób mechaniczny. Warto też pamiętać, że narzędziem, którego artysta używa w swojej pracy, jest on sam. Czerpiąc w jakimś stopniu od innych, powinien przede wszystkim uczyć się od samego siebie. Zgódźmy się więc, że każdy z nas może mieć własną teorię twórczości. I że jej źródłem jest szeroko pojęte doświadczanie życia. Słowa kluczowe: proces twórczy, labirynt, osobista teoria twórczości.

Percepcja i partycypacja – twórczość i religijność

Tadeusz Kobierzycki

Mój tekst „Percepcja i partycypacja” – „Twórczość i religijność” (ALBO albo 1/2011) mówi o tym, że kulty ludzi „świętych” lub „artystów” powstają na skutek przekształcenia się indywidualnych percepcji w percepcje zbiorowe, dzięki nasyceniu ich podobnymi znacznikami emocjonalnymi o wysokim natężeniu. Rozprzestrzeniają się one w innych ja. Tak tworzy się mistyczne uczestnictwo w tym, co typowe i nietypowe, pospolite i święte.

Słowa kluczowe: percepcja indywidulana, percepcja zbiorowa, mistyczne uczestnictwo. 

Emocjonalna fala surfingowa. Emocje i dyskurs psychologiczny w sztukach plastycznych XX i XXI wieku

Paweł Możdżyński

Głównym zagadnieniem tekstu jest wpływ dyskursu psychologicznego na współczesne sztuki plastyczne. Autor pokazuje rolę przeżywania, manipulowania ciałem, uwalniania emocji spod narzuconych społecznie granic w twórczości ważnych artystów (m.in. abstrakcjoniści, Akcjoniści Wiedeńscy, Marina Abramović, polska sztuka krytyczna). Możdżyński w dalszej części próbuje pokazać wpływ odkryć nowoczesnej psychologii na kształtowanie się języka sztuki. Na końcu tekstu autor stawia pytanie, czy sztuka przepełniona psychologią nie jest wykorzystywana przez postindustrialny kapitalizm do kreowania nowych towarów i usług.

Słowa kluczowe: dyskurs psychologiczny, sztuki plastyczne, język sztuki.