Prolog: Teatr psychiczny i scena psychoanalityczna

1. Stany statyczne i ek-statyczne: refleksje na temat procesu psychoanalitycznego
2. Sceny z życia psychicznego
3. Teatr przejściowy i poszukiwanie obsady
4. Wystawianie na scenie tego, co niereprezentowalne: „Dziecko jest bite”
5. Stany psychosomatyczne, nerwica lękowa i histeria
6. Opracowywanie i przekształcanie repertuaru psychicznego
7. Rozważania na temat afektu: psychoanalityczna teoria aleksytymii
8. Od psychosomatozy do psychonerwicy
9. Okrągła scena otoczona ludźmi: refleksje na temat ekonomii narcyzmu
10. Scena narcystyczna i rola archaicznej seksualności
11. Neoseksualności
12. Sceny fantazji, urojeń i śmierci

Epilog: Iluzja i prawda

Prolog

Kto pisze scenariusze? Co jest tematem tych sztuk? I gdzie są one wystawiane?

Język podpowiada nam, że autor scenariusza nazywa się Ja. Dzięki psychoanalizie wiemy, że scenariusze napisało wiele lat temu naiwne, dziecięce Ja, walczące o przetrwanie w świecie dorosłych, którego zasady bardzo różnią się od tych rządzących światem dziecka. Te psychiczne przedstawienia mogą być odgrywane w teatrze naszego umysłu, naszego ciała, albo też w świecie zewnętrznym, gdzie zdarza się nam wykorzystywać w charakterze scen teatralnych umysły i ciała innych ludzi, lub nawet instytucje społeczne. Gdy czujemy się  przeciążeni, przenosimy nasze dramaty psychiczne z jednej sceny na drugą. Nasze Ja ma bowiem wiele twarzy. Posłuchajmy pewnego pacjenta, Bena, który w odpowiedzi na zachętę analityka relacjonuje swoje myśli:

Nie jestem pewien, jak opisać to, co czuję. (To mówi Ben – pacjent rozpoczynający sesję).

Jedno wiem na pewno: mam dosyć mojej żony i jej rodziny. Chciałbym ich wszystkich wykopać! (To oznajmia trzyletni Ben – z czasów, gdy jego rodzina jawiła mu się jako nieznośna).

Nie wiem, jak Jenny ich znosi i dlaczego zmusza mnie do kontaktów z nimi. (Ben w roli ofiary domaga się współczucia, ale pomija to, że najwyraźniej sam wybrał na żonę kobietę ucieleśniającą wszystkie trudne aspekty jego rodzinę pochodzenia).

Ale ja ją naprawdę kocham; bez niej bym przepadł. Dopiero wtedy, gdy ją spotkałem, poznałem, czym jest prawdziwe szczęście. (To mówi Ben – mąż i kochanek).

Ale i tak myślę o tym, żeby zapakować cały dobytek i na kilka miesięcy wyjechać na Borneo z Andym; zawsze tak dobrze się dogadywaliśmy i on też ma wszystkiego dosyć. (Nastoletni homoseksualny aspekt Bena dorwał się do głosu i prosi o uwagę).

Do diabła!!! Jak ja nienawidzę mojego szwagra! Wyobraża sobie, że jest nie wiadomo kim, tylko dlatego, że dużo zarabia. (Znowu do głosu dochodzi nieświadome homoseksualne self Bena, ale tym razem w wersji rywalizacyjnej. To ktoś, kogo w dzieciństwie zawsze przepełniał podziw i zawiść o starszego brata, ulubieńca mamy, który rządził w domu).

Mój Boże, gdzie w tym wszystkim jestem Ja? (Pacjent powrócił na scenę analityczną i zaczyna gromadzić swój zespół aktorski).

To oczywiste, że mający dość żony i jej rodziny Ben nie jest tym samym, który żonę czule kocha ani tym kochającym Andy’ego i nienawidzącym szwagra. Który z nich jest tym Ja?

Dzięki swobodnym skojarzeniom, niezbędnemu elementowi pracy analitycznej, przekonujemy się, że wiele naszych wewnętrznych postaci twierdzi, iż każda z nich to właśnie Ja. Trudno wsłuchać się w wypowiedzi kilku osób, jeśli mówią one jednocześnie – a tak właśnie dzieje się w nieświadomych obszarach naszych umysłów. Ben już w pierwszych kilku minutach sesji wyciągnął pięć ulubionych scenariuszy Ja z archiwów umysłu, podobnie jak czyni większość pacjentów, gdy pozwalają myślom swobodnie błądzić.

Zachęta do tworzenia swobodnych skojarzeń to sytuacja wyjątkowa, niewyobrażalna w zwykłych relacjach społecznych; wielu pacjentów odrzuca jednak zaproszenie do „mówienia wszystkiego”, nawet jeżeli pada ono w kontekście terapeutycznym. Czasami pacjenci traktują relację analityczną tak, jakby była ona relacją społeczną, obawiając się myśli i ocen analityka. Zdarza się, że boją się spotkania z własnymi myślami i uczuciami, gdyż stykają się wówczas z nieznanymi i nieakceptowalnymi aspektami samych siebie. Poza tym niektórzy lękają się utraty kontroli, która towarzyszy swobodnemu błądzeniu myśli: przeraża ich wizja tego, że wpadną w pomieszanie lub będą sprawiać wrażenie osób szalonych. Takie zachowania noszą miano oporu wobec procesu analitycznego lub terapeutycznego; trzeba traktować je z szacunkiem i czekać na moment, w którym pacjent poczuje, że może zająć się konfliktami i paradoksami aktywującymi ten opór.