.
Sokrates nieznany. Studia o recepcji postaci Sokratesa
Jacek SieradzanTo pierwsza z dwóch książek autora o Sokratesie, jednym z najbardziej znanych filozofów starożytnych. Według analiz autora opisy Sokratesa przez starożytnych (Platon, Ksenofont, Arystofanes, Polikrates, Arystoksenos) są w znacznej mierze tworami ich wyobr ...Czytaj więcej >>
- Liczba stron: 565
- Data wydania: 2011
- Oprawa: miękka
- Wydawnictwo: ENETEIA
- ISBN
- 978-83-61538-25-7
- EAN
- 9788361538257
- Waga
- 0.76 kg
- Wydanie
- 1
- Seria
- Antropologia
- Szerokość
- 16 cm
- Wysokość
- 23,5 cm
- Format
- 160x235 mm
Możesz także polubić
Słowo wstępne
Część pierwsza: Sokrates − kwestie najczęściej dyskutowane
Rozdział 1: Źródła na temat Sokratesa
1.1. Wątpliwości co do charakteru materiału źródłowego i próby ich wyjaśnienia
1.2. Sokrates Platona
1.3. Sokrates Arystofanesa
1.4. Sokrates Ksenofonta
1.5. Sokrates Arystotelesa
1.6. Inne źródła na temat Sokratesa
1.7. Próby pogodzenia sprzeczności między źródłami
1.8. Wnioski
Rozdział 2: Procesy z oskarżenia o przestępstwo przeciw religii w Atenach w V i IV wieku p.n.e.
Rozdział 3: Proces Sokratesa
3.1. Podstawy prawne oskarżenia i skazania Sokratesa
3.2. Oskarżyciele Sokratesa
3.3. Przyczyny procesu Sokratesa
3.4. Czy Sokrates był winien stawianych mu zarzutów
3.5. Postawa Sokratesa przed sądem: wyniosłość, słuszna duma, ironia czy szczerość i obrona własnego wizerunku
3.6. Z jakich powodów Sokrates pragnął śmierci
3.7. Paradoksalne podejście Sokratesa do śmierci
3.8. Dlaczego Sokrates nie uciekł z celi śmierci
3.9. Opis śmierci Sokratesa
3.10. Wnioski
Rozdział 4: Daimonion Sokratesa
4.1. Bogowie i daimony
4.2. Daimōn tradycji a Daimonion Sokratesa
4.3. Czym jest Daimonion
4.4. Daimonion jako przejaw irracjonalnych tendencji (nie)świadomości Sokratesa
4.5. Daimonion jako głos boga
4.6. Jeśli Daimonion był bogiem, to czy tym bogiem był Apollon
4.7. Daimonion jako rozum albo mózg
4.8. Irracjonalny głos a racjonalna refleksja
4.9. Sokrates jako „człowiek demoniczny”
4.10. Daimonion a szaleństwo
4.11. Daimonion jako oznaka związku Sokratesa z tradycją magiczną
4.12. Głos wewnętrzny innych ludzi
4.13. Wnioski
Rozdział 5: Wyrocznia Chajrefonta o Sokratesie
Rozdział 6: Sokrates jako sofista
6.1. Etymologie: filozofowie, mędrcy i sofiści
6.2. Kim byli sofiści
6.3. Sokrates jako sofista w Chmurach
6.4. Magia i tricksteryzm sofistów
6.5. Krytyka sofistów u autorów z IV wieku p.n.e.
6.6. Krytyka sofistycznych metod Sokratesa u autorów nowożytnych
6.7. Czy Sokrates był sofistą
Rozdział 7: Sokrates rewolucjonista. Między sceptycyzmem, racjonalizmem a nową teologią
7.1. Sceptycyzm Sokratesa
7.2. Sokrates — racjonalista czy teista
7.3. Rewolucja Sokratesa: utożsamienie religii z filozofią
7.4. Wnioski
Rozdział 8: Sokrates a pederastia antyczna
8.1. Problemy terminologiczne
8.2. Społeczne znaczenie pederastii
8.3. Prawne aspekty homoseksualizmu w Grecji
8.4. Homoseksualizm u autorów greckich od Platona do Plutarcha
8.5. Foucault i inni autorzy współcześni o pederastii i (homo)seksualizmie Greków
8.6. Sokrates sanctus pederasta!
8.7. Wnioski
Część druga: Sokrates a grecka tradycja religijno-magiczna
Rozdział 9: Sokrates Platona: między magią a ironią
9.1. Czym jest ironia
9.2. Czy Sokrates w ogóle posługiwał się ironią
9.3. Sokrates jest magiem, a nie ironistą: Fragmenty Menona (80AB), Charmidesa (155E–156A) i Uczty (215D–216B) nie są ironiczne
Rozdział 10: Sokrates a greckie stowarzyszenia religijne
10.1. Orfizm a pitagoreizm
10.2. Sokrates Arystofanesa i Platona: orfik czy pitagorejczyk
10.3. Thiasos i sympozjon
10.4. Czy Sokrates stał na czele prywatnego stowarzyszenia religijnego
10.5. Czy Akademia Platona była religijnym thiasos i jakie to ma znaczenie dla sprawy Sokratesa
Rozdział 11: Sokrates w kręgu twórców nowych ruchów religijnych
11.1. Czy Sokrates był nauczycielem
11.2. Sokrates jako mistrz duchowy (guru)
11.3. Sokrates jako antyguru
11.4. Sokrates w kręgu twórców i reformatorów religii
11.5. Sokrates a Jezus
11.6. Sokrates a nowe ruchy religijne
11.7. Analogie między Sokratesem a twórcami nowych ruchów religijnych
11.8. Sokrates a Radżniś
11.9. Wnioski
Rozdział 12: Sokrates a reinkarnacja i medytacja
12.1. Pochodzenie greckiej nauki o reinkarnacji
12.2. Platon a reinkarnacja i prawo karmy
12.3. Sokrates a buddyzm
12.4. Quasi-indyjskie praktyki medytacyjne Pitagorasa i Empedoklesa
12.5. Sokratesa asceza, medytacja, odmienne stany świadomości i moce psychiczne
12.6. Medytacja nad śmiercią: ćwiczenie filozoficzne czy praktyka jogiczna
12.7. Wnioski
Rozdział 13: Sokrates między charyzmą, sugestią a hipnozą
13.1. Co to jest hipnoza
13.2. Sugestia, autosugestia i inne hipnopodobne metody
13.3. Hipnoza i metody pokrewne a praktyki religijne typu szamańskiego
13.4. Sokrates: charyzma, sugestia i hipnoza jako formy wywierania wpływu na innych
Zakończenie
Aneks
Datacja cytowanych autorów starożytnych
Wykaz skrótów
Bibliografia tekstów cytowanych
Indeks osobowo-rzeczowy
Informacja o Autorze
Źródła na temat Sokratesa
fragment rozdziału książki "Sokrates nieznany" Jacka Sieradzana
Wśród krytycznych badaczy Sokratesa dominuje pogląd, że o historycznym Sokratesie nie wiemy nic, a wszystko, co na jego temat napisano – to spekulacje3. Badacze kwestionowali i nadal kwestionują użyteczność tego czy innego autora, bądź dzieła, dla poznania historycznego Sokratesa4. Jeszcze w 1933 roku Reginald Hackforth zauważył, że różnice w przedstawianiu postaci Sokratesa biorą się stąd, iż dzieła Platona, Ksenofonta i innych to „rekonstrukcje bądź podbarwione interpretacje” jego nauczania, a nie dosłowne relacje ze spotkań z nim5. Także w opinii Victora Ehrenberga żaden z czterech głównych autorów piszących o Sokratesie nie ukazał nam autentycznego Sokratesa6. Antonio Momigliano zauważył, że sokratycy opisywali nie tyle fakty z życia Sokratesa, ile możliwości tkwiące w samym życiu, ich Sokrates nie był więc Sokratesem historycznym, lecz potencjalnym7.
Eric A. Havelock zwrócił uwagę na to, że „Sokrates” z Sōkratikoi logoi, czyli fikcyjnych rozmów z Sokratesem różnych autorów8, jest taką samą postacią literacką jak „Alkibiades” czy „Kriton” i nie można mu przypisywać poglądów autora9. Podobnie argumentował I.D. Rożanskij, wedle którego „Sokrates” Platona, Ksenofonta, Arystypa, Antystenesa, Euklidesa i Ajschinesa to tylko „obraz literacko-artystyczny”, a nie historyczny portret Sokratesa10.
Jedną z metod dotarcia do poglądów Sokratesa jest próba wyjaśnienia sprzeczności między różnymi literackimi „Sokratesami”. Jednak o ile sprzeczność między „Sokratesem” z Obrony Sokratesa, który nie wyznaje żadnych teorii filozoficznych, a „Sokratesem” z Fedona, gorliwym zwolennikiem nauk przyrodniczych, łatwo jest wyjaśnić zmianą poglądów Sokratesa bądź Platona (Fedona zalicza się do jego późnych utworów)11, o tyle znacznie trudniej wyjaśnić sprzeczności zawarte we wczesnych dialogach Platona, na przykład odpowiedzieć na pytanie: który „Sokrates” literacki jest bliższy człowiekowi Sokratesowi: nieposłuszny prawom polis „Sokrates” z Obrony Sokratesa czy posłusznie akceptujący wyrok śmierci „Sokrates” z Kritona?12
Sceptycznie nastawiona do próby rozwikłania zagadki Sokratesa Cornelia J. De Vogel zauważyła, że
[...] w problemie Sokratesa fakty są już interpretacjami i dlatego nigdy nie znajdziemy zadowalającego rozwiązania. Wszelako jedno rozwiązanie jest bardziej wiarygodne od innych. Musimy więc odnaleźć to, które jest najbardziej prawdopodobne. […] Zamiast „prawdziwego” Sokratesa mamy zbiór interpretacji, z których każda reprezentuje „teoretycznie możliwego” Sokratesa13.
Werner J. Dannhauser dostrzegł w sporach nad naturą źródeł mówiących o Sokratesie „błędne koło: aby dotrzeć do historycznego Sokratesa, trzeba zrozumieć każdego autora, lecz aby zrozumieć każdego autora, trzeba znać historycznego Sokratesa”. W jego przekonaniu tego błędnego koła można uniknąć. Dotrzeć do historycznego Sokratesa uda się, być może, jeśli spróbuje się zrozumieć intencje każdego z autorów piszących o Sokratesie, a przede wszystkim Platona, gdyż to w jego utworach można znaleźć najwięcej wskazówek do poznania Sokratesa14.
Ale według Janiny Gajdy w „błędne koło wywodów” popadamy właśnie wtedy, gdy za główne źródło informacji o Sokratesie uznajemy Platona. Mamy z tym do czynienia
[...] wtedy, gdy to, co powinno uzasadniać rzecz poszukiwaną, w niej właśnie znajduje swoje uzasadnienie. Odtwarzają oni bowiem nauki Sokratesa na podstawie tak specyficznych przekazów, jakimi są platońskie dialogi, by z kolei w owych odtworzonych sokratejskich naukach szukać źródeł filozofii Platona w dialogach tych przekazywanej15.
Jej zdaniem tej pułapki nie da się uniknąć, gdyż można to uczynić jedynie uznając Platona za kronikarza Sokratesa, a taki pogląd obecnie się odrzuca16.
Problem wiarygodności źródeł przypomina węzeł gordyjski i wydaje się nie do rozwiązania. Nawet ci, którzy akceptują dialogi wczesnego Platona jako wiarygodne źródło do poznania osobowości i filozofii Sokratesa, zwracają uwagę na fakt, że – podobnie jak niemal wszystkie teksty antyczne – dochowały się one do naszych czasów w późnośredniowiecznych kopiach. Nikt nie wie, jak wyglądały, gdy wychodziły spod pióra Platona17. Z całą pewnością możemy powiedzieć jedynie to, że w tekstach, które dotrwały do naszych czasów, ten czy inny autor włożył w usta postaci nazwanej „Sokratesem” takie, a nie inne zdania18.
W sytuacji braku pierwotnych źródeł (sam Sokrates niczego nie napisał)19 szuka się takich świadectw, które zasługiwałyby na większą uwagę od innych, gdyż prezentują jego postać i poglądy w sposób bardziej wiarygodny. Zadanie znacznie utrudnia to, że Sokrates był postacią budzącą rozliczne kontrowersje i sprzeczne emocje, która nikogo nie pozostawiała obojętnym. Miał zagorzałych zwolenników, którzy pisali jego Obrony, i równie zagorzałych przeciwników, którzy doprowadzili do jego śmierci20. Pierwsi w apologetycznym duchu pomijali, bagatelizowali lub teologizowali negatywne strony jego osobowości. Te z kolei akcentowali drudzy, w tym Polikrates, autor Oskarżenia Sokratesa, i Arystoksenos w Życiu Sokratesa.
Autor wyciągnął wnioski z przeprowadzonej przez innych krytycznej analizy tych źródeł, wskazując, które świadectwa i dlaczego jedni uznają za wiarygodne, a inni nie. PRZYPISY
1 Por. Navia 2007: 157.
2 Na ich temat zob. dalej, s. 47–49.
3 Taki pogląd wyrażali np. K. Joël (Geschichte der antiken philosophie, Verlag von J.C.B. Mohr, Tübingen 1921: 7), Dupréel (1922: 426), Gigon (1947: 13–14), Chroust (1957: XII–XIV), Brun (1999: 7), Montuori (1992a: 235) i Reeve (2000: 24).
4 Por. Guthrie (2000: 9–69) i Gottlieb (1998: 30–31).
5 Hackforth 1996: 1.
6 Ehrenberg 1993: 371.
7 A. Momigliano, The Fourth Century, w: tenże, The Development of Greek Biography: Four Lectures, Harvard University Press, Cambridge, Mass., 1971: 46. Z tym poglądem zgodził się Kahn (1996b: 34).
8 Autorstwo najstarszych Sōkratikoi logoi przypisuje się Ajschinesowi ze Sfettos, bliskiemu uczniowi Sokratesa (DL II 60–61), oraz ateńskiemu szewcowi Szymonowi, którego warsztat Sokrates często odwiedzał (§ 122–123). Według Arystotelesa (O poetach, frg. 72) dialogi sokratejskie pisał też Aleksamenos z Teos (Ross 1952: 73–74), zdaniem Atenajosa (XI, 505C, t. 5.267) wcześniej niż Platon. Por. Ferguson 1970: 184.
9 Havelock 1983: 155.
10 Rożanskij 1972: 81.
11 Beckman 1979: 10. Por. Obrona Sokratesa (19BD) i Fedon (96A–99D).
12 Colaiaco 2001: 2.
13 De Vogel 1955: 28.
14 Dannhauser 1974: 95.
15 Gajda 1993: 23, podkr. J.G.
16 Tamże. Zwolennikiem poglądu o Platonie jako kronikarzu Sokratesa był np. Stewart (1917: 401).
17 Brickhouse, Smith 2000: 11.
18 Rowe 2006: 169.
19 Nieczęsto przypomina się, że Sokrates w celi śmierci miał napisać poemat ku czci Apollona i bajkę Ezopową (Fedon 60CD; DL II 42). Pisma te jednak, jeśli rzeczywiście powstały, zaginęły. Por. Vander Waerdt 1994a: 1.
20 Brickhouse, Smith 2000: 11–15.