Ta praca stanowi novum na bogatym rynku prac na temat Sokratesa. Nie jest pracą filologiczną, filozoficzną ani historyczną. Powstała na styku religioznawstwa i antropologii. Autor nie jest filologiem klasycznym, filozofem ani historykiem, lecz religioznawcą, łączącym podejście antropologiczne i socjologiczne¹. Podobnie jak Ksenofont może o sobie powiedzieć, że jest amatorem, nie ekspertem². Przedmiotem jego zainteresowania nie jest krytyczna analiza tekstów greckich czy to filozoficznych, czy historycznych³, nie zajmuje go zatem również filozofia ani logika Sokratesa. Autor traktuje wszystko, co pisano na temat Sokratesa od starożytności aż do współczesności, za punkt wyjścia do rozważań nad jego miejscem w kulturze.

Praca dotyczy postaci Sokratesa jako charyzmatycznego specjalisty od sacrum⁴, jednego z wielu, jacy istnieli w jego czasach. Ktoś taki sytuuje się na granicy empirycznego i racjonalnego świata człowieka a tego, co pozaracjonalne⁵. Pokazuje Sokratesa jako egzystującego w liminalnej przestrzeni pomiędzy: polis a światem poza, zdrowiem (psychicznym) a chorobą (psychiczną), normalnością a anormalnością, nomosem a anomią, oficjalną a prywatną religijnością. Jednym z najważniejszych zagadnień podjętych w niej jest rzadko wzmiankowana w pracach o Sokratesie rola manipulacji w kreowaniu obrazu świata jednostki.

Autor jest sceptykiem, jeśli chodzi o możliwość poznania prawdy o czasach minionych, a więc również o Sokratesie. Na przeszłość patrzymy przez pryzmat współczesnych wyobrażeń, kształtowanych przez aktualnie dominujące trendy, mody i założenia metodologiczne. Jak zauważył rumuński psycholog: „Współczesność odciska piętno na naszym istnieniu, determinując w znacznej mierze to, że okazujemy się podatni na taki rodzaj sugestii, który w innych epokach nie miałby szans na oddziaływanie na ludzi”⁶.

Nie zmienia to faktu, że autor żywi ogromny szacunek dla wielu badaczy, którzy nierzadko całe życie dedykowali poszukiwaniu prawdy o Sokratesie. Uważa siebie raczej – podobnie jak Bernard z Chartres – za karła, który stoi na ramionach swoich znakomitych poprzedników, olbrzymów, i dzięki temu czasami ma lepszą perspektywę widzenia i ogląd rzeczy⁷. Bez ogromnego wkładu ich pracy ta rozprawa nigdy by nie powstała. Z drugiej strony autor podpisuje się pod stwierdzeniem Erika R. Doddsa, że im więcej wiemy na jakiś temat, tym mniejszą posiadamy o tym wiedzę⁸.

Współcześnie względność opinii na każdy temat powoli staje się normą. Podważa się nie tylko użyteczność tego czy innego źródła, lecz także kwestionuje wartość historii dla poznania prawdy⁹. Zdaniem Johna Arnolda: „Z każdym historycznym świadectwem związane są luki, problemy, sprzeczności, sfery niepewności”¹⁰. Największym problemem jest fragmentaryczność źródeł: szacuje się, że do dzisiaj przetrwało zaledwie około 5 procent literackiej produkcji antycznej Grecji¹¹.

Jeszcze w 1926 roku historyk starożytnej Grecji Michaił Rostowcew pisał:

"Mit i legenda są nieoddzielne od historii i nawet w naszych czasach otaczają wielkie wydarzenia historyczne, a w jeszcze większym stopniu wielkie postacie historyczne. Wraz z tym procesem fakty są również z różnych przyczyn rozmyślnie wypaczane: dla korzyści materialnych, prób obrony reputacji narratora lub jego przyjaciela, bądź tendencji do poparcia określonego punktu widzenia lub jakiejś teorii politycznej"¹².

To, co oczywiste dla historyka pozytywisty, takiego jak Rostowcew, który akceptuje tylko „twarde, nagie, obiektywne fakty historii”¹³, jest nie do przyjęcia dla historyka starającego się pokazać, że oprócz czynów czy słów, które pozytywista próbuje wyizolować z opowieści snutej przez historyka, istnieje też cały kontekst psychologiczny ludzkich motywacji stojących za konkretnymi czynami oraz wymiar symboliczny, wiążący psychikę ze sferą magiczno-religijną. Ich pominięcie sprawi, że przyczyny ludzkich zachowań staną się niezrozumiałe, a wizja świata przeszłości błędna¹⁴.

Znane i często cytowane słowa głoszą: „mapa nie jest terytorium”¹⁵. Można je rozumieć w ten sposób, że ustalenia historyków nie są rzeczywistością, tylko opinią na jej temat. Prawda nie zawiera się w słowach, jak chciał tego Arystoteles¹⁶. Odwołując się do słów Gregory’ego Batesona, można powiedzieć, że Sokrates działał „w mglistym obszarze, w którym zachodzą na siebie sztuka, magia i religia”, wskutek czego „próbował zanegować różnicę między mapą a terytorium”¹⁷.

Dotarcie do prawdy utrudnia lub wręcz uniemożliwia charakter starożytnego pisarstwa. Paul Veyne pisał, że „dla starożytnych Greków prawda historyczna była wulgatą uwierzytelnioną przez consensus ustalony przez wieki”¹⁸. Historycy starożytni bezkrytycznie akceptowali wszystko, co przekazała im tradycja, z rzadka odrzucając tylko to, co wydawało im się fałszywe albo nieprawdopodobne. Naiwnie zakładali, że ich poprzednicy pisali prawdę¹⁹.

Tymczasem źródłom greckim nie można ufać, gdyż w starożytności nie istniała etyka nakazująca pisać prawdę o opisywanych ludziach czy zdarzeniach. W związku z tym każde dzieło antyczne to mniej lub bardziej subiektywna relacja autora, a każda rekonstrukcja poglądów tego czy innego autora jest „do pewnego stopnia spekulatywna, interpretatywna, nawet subiektywna”²⁰. Źródła nie są lustrem, gdyż nie odbijają wydarzeń przeszłości. Badacz przeszłości konstruuje ją ze strzępów informacji, jakimi dysponuje²¹. Przypomina w tym platońskiego demiurga, stwarzającego świat z materii pierwotnej. Poza historykami inni naukowcy i filozofowie zgodnie stwierdzają, że nie istnieją fakty, tylko interpretacje²².

 W związku z tym historycy znacznie częściej sami tworzą fakty, niż chcą to przyznać. Zdaniem Cornelii De Vogel, czołowej sokratesolożki:

"Fakty historyczne to numena stworzone przez umysł historyka. Historia dzieje się poza nimi, tak jak obiektywna rzeczywistość natury znajduje się poza naszymi fizycznymi pojęciami i teoriami. Coś w obiektywnym porządku odpowiada temu, co nazywamy historycznymi faktami. Są one zarazem subiektywne i obiektywne. Nie są tożsame ze zmienną złożonością historii, ale też nie są czysto mentalnymi pojęciami"²³.

Podobne opinie wyrażają też inni historycy. Przykładowo Joan W. Scott stwierdziła: „Paradoks historii polega na tym, że w istocie zajmuje się ona tworzeniem rzeczy, które w powszechnym przekonaniu tylko odkrywa”²⁴. C. Behan McCullagh doszedł zaś do wniosku, że

"[...] historycy nie tyle odkrywają fakty z przeszłości, co sami je tworzą. Historia pisana jest produktem percepcji, wierzeń, interesów, przyjętych założeń i znacznej dozy wyobraźni historyka. Nie mamy żadnej możliwości ustalenia, co ją łączy z przeszłymi wydarzeniami. W związku z tym nie mamy żadnego powodu do tego, by uznać, że jakikolwiek historyczny opis odpowiada temu, co faktycznie miało miejsce w przeszłości. Możemy tylko utrzymywać, że nasze wierzenia na temat przeszłości pozostają w zgodzie z innymi wierzeniami, jakie mamy na temat natury świata"²⁵.