Wprowadzenie – Bogdan de Barbaro
Wstęp

Rozdział 1: Uwagi metodologiczne

Rozdział 2: Rodzina jako teren indywiduacji i wiązania
2.1. Kulturowo-społeczne uwarunkowania współczesnej rodziny
2.2. Struktura i funkcja rodziny. Rodzina jako system
2.3. Rozwój rodziny i jego modyfikacje
2.4. Cykl życia człowieka jako modyfikacja więzi

Rozdział 3: Definiowanie wiązania
3.1. W poszukiwaniu korzeni definicji
3.2. Wiązanie, czyli czego szukać?

Rozdział 4: Fenomenologia wiązania, czyli podróż w głąb sekundy
4.1. Wiązanie przez id
4.2. Wiązanie przez ego
4.3. Wiązanie przez superego

Podsumowanie
Aneks

Kulturowo-społeczne uwarunkowania współczesnej rodziny

fragment książki "Rodzina i Ty" Katarzyny Termińskiej

Współczesna rodzina euroamerykańska jest wreszcie owocem burzliwych przemian dziejowych związanych z II wojną światową. Doszło wtedy do załamania, a nawet upadku większości norm kulturowych i moralnych. Powstała nowa jakość społeczna, którą Kępiński nazwał „skurczeniem się czasoprzestrzeni”, wzrosło także tempo przekazywania informacji (za: Orwid, Pietruszewski, 1993). Agora, rynek, goniec pieszy bądź konny ustąpiły powszechnemu medialnemu obiegowi informacji, a względne poczucie bezpieczeństwa – powszechności poczucia zagrożenia. Dokonania świata dorosłych w czasie II wojny światowej spowodowały powszechną rebelię młodzieży tworzącej kontrkulturę (Orwid, Pietruszewski, 1993) – młodzież propagowała miłość, wolność, tolerancję, brak agresji (ruch ten jednak, jak większość hermetycznych nurtów społecznych, uległ wypaczeniu). W Polsce powojennej dojrzewające pokolenie zetknęło się ze światem równie okrutnym, wynikającym z dziedzictwa świata komunistycznego i zmian w systemie wartości.

II wojna światowa spowodowała wreszcie „przemieszanie” społeczeństwa, dysproporcję między liczbą mężczyzn i kobiet, liczne w konsekwencji małżeńskie mezalianse, będące kazuistyką do tej pory. Mezalians jako zjawisko deklasacji zawsze wywoływał ostry społeczny ostracyzm (najbardziej spektakularnym przykładem tego typu zjawiska, utrzymanym jednak w konwencji kiczu, jest powieść i melodramatyczny film Trędowata).

Społeczność klasowa w historii różnorodnie broniła swojej struktury. Powszechne szkolnictwo średnie i wyższe w Polsce powojennej (zarezerwowane do tej pory dla elit bądź młodzieży wybitnie ambitnej, pracowitej lub obdarzonej innymi szczególnymi cechami) zlikwidowało ostatecznie zjawisko mezaliansu, choć pojawiły się inne mechanizmy społeczne, broniące przed deklasacją. Wchodzenie w związki osób z tzw. różnych światów społecznych postawiło rodziny przed konfliktogenną koniecznością uzgadniania preferowanych przez małżonków standardów kulturowych. Kulturowe różnice między rodzinami, z których pochodzili młodzi, często powodowały konflikt lojalności. Rzeczywistość małżeńską tego okresu u pary pochodzącej z różnych światów dobrze obrazuje polski serial telewizyjny Dom.

Powojenne zniszczenia substancji mieszkaniowej doprowadziły do zagęszczenia mieszkańców, na co receptą okazały się blokowiska, w których brak było miejsca dla rodziny wielopokoleniowej, dla starego i chorego człowieka, brak miejsca do umierania. Pracujące i zubożałe dzieci nie mogły sprawować opieki nad członkami rodzin przewlekle chorymi i starymi. Małe mieszkania wreszcie, bez przestrzeni intymności, spowodowały zatarcie licznych granic w rodzinie. Blokowiska i mrówkowce sprzyjały patologii więzi międzyludzkich (także sąsiedzkich) poprzez rozprzestrzenianie się małżeńskich problemów („wszyscy o sobie wiedzą wszystko”), to z kolei powodowało niejednokrotnie wiwisekcję rodzin i ich obronne zamykanie się na pozarodzinne więzi międzyludzkie.

Ustrój powojenny zapewniający minimalny byt podstawowy, gwarantujący bezpieczeństwo socjalne oraz zarządzający informacją, uzależniał polskie rodziny. Te i inne zjawiska społeczne zadecydowały o strukturze i funkcji współczesnej małej (nuklearnej) rodziny. Cykl życia rodzinnego przebiega w takiej rodzinie inaczej i każda separacja (odejście dzieci, żałoba i tym podobne) konfrontuje ją z cierpieniem. W takich rodzinach spotyka się niesłychaną opiekuńczość wobec dzieci i subtelne zróżnicowanie osobowości. Proces nuklearyzacji stale narasta, ponieważ zwiększa się liczba rodziców samotnie wychowujących dzieci, co związane jest z narastającą liczbą rozwodów i separacji (sięga ona 50% w USA), jak również ze świadomym i dobrowolnym wyborem samotnego rodzicielstwa (Orwid, Pietruszewski, 1993). W obecnym stuleciu obserwuje się stosunkowo nowe zjawisko rodzin odtworzonych, zakładanych przez dwoje wcześniej rozwiedzionych małżonków posiadających już dzieci w związkach pierwotnych (Namysłowska, 1997). Subtelne zróżnicowanie osobowości dzieci wzrasta więc wskutek konfrontowania się z przyrodnim, lecz i „odtworzonym” rodzeństwem.

Cykl życia rodzinnego w Polsce cechuje się swoistą petryfikacją wartości rodzinnych oraz utrudnieniem procesów separacyjnych. Składa się na to przewaga sił dośrodkowych w rodzinie (procesy zależności młodych od rodziców) nad odśrodkowymi (tendencje do usamodzielniania się młodych), silne odgraniczenie polskiej rodziny od świata zewnętrznego, duży autorytet i władza rodziców, przedłużony okres współzamieszkiwania dzieci z rodzicami i przedłużona zależność społeczna i ekonomiczna od rodziców przy równoczesnej nuklearyzacji (Orwid, Pietruszewski, 1993).

Niedawna zmiana ustroju wprowadziła do rodziny zupełnie nowe, typowo polskie zjawiska. Jedno z nich to zjawisko babci jako „zastępczej matki”. Jest ono związane z aktywnym realizowaniem się zawodowym młodych kobiet, gnębionych wizją bezrobocia, jak i brakiem możliwości aktywnego realizowania się zawodowego kobiet dojrzałych (emerytury pomostowe, rygorystyczne wymagania wiekowe – emerytalne). Te ostatnie więc chętnie zastępują młodą matkę w całkowitej opiece nad jej dzieckiem. Pediatrzy obserwują na przykład, że babcia przychodząca do poradni z małym wnukiem czy wnuczką jest często bardziej kompetentna w zakresie ich problemów niż młoda, ale bezradna w sprawowaniu nad nimi opieki matka.

Innym, stosunkowo nowym zjawiskiem w Polsce jest instytucja babysitters. Jeszcze innym – unikanie kształcenia dzieci z powodu narastającego ubóstwa w niektórych regionach Polski, i przeciwne: olbrzymie zapotrzebowanie na szkolnictwo wyższe wśród starszej młodzieży. Kończenie kilku kierunków studiów przez sporą część młodzieży przedłuża typowo polską długą zależność młodych dorosłych od ich rodzin pochodzeniowych, a jednocześnie fazę cyklu rodzinnego, zwaną okresem „pustego gniazda”, dla ich rodziców (związaną z odejściem młodych od rodziny), czyni szczególnie bolesną. Nowym zjawiskiem jest również wczesne „opustoszenie” rodziny, co wiąże się z długim przebywaniem w pracy rodziców aktywnych zawodowo [można dodać, że w skrajnym przypadku emigracji rodzica dochodzi do „eurosieroctwa” – przyp. red. nauk.]. Brak kontroli nad dziećmi wpływa na wczesne, różnorodne kontakty społeczne dzieci lub też na ich niekontrolowane przebywanie w nowej jakości, która zwana jest „rzeczywistością wirtualną”.

Wiele z opisanych zjawisk (na przykład „babcia – zastępcza matka”) ma charakter próby dostosowania się współczesnej polskiej rodziny do tempa przemian politycznych, gospodarczych i obyczajowych związanych z gwałtownym „kurczeniem” się świata. W dominującej społecznie atmosferze zagrożenia zmiany te są wysoce konfliktogenne, rodzą lęk i agresję, co staje się jedną z przyczyn zwiększającej się liczby rozwodów i pojawienia nowych mechanizmów regulujących (stabilizujących rodzinę), takich jak na przykład polityka prorodzinna czy instytucja separacji.

Warto też zwrócić uwagę, że kompulsywna i chaotyczna pogoń za wartościami materialnymi w niektórych, do tej pory autorytatywnych dla społeczeństwa grupach, powoduje istotne modyfikacje procesu dojrzewania młodzieży pozbawionej wzorców do dokonania identyfikacji. Obserwuje się więc gwałtownie rozprzestrzeniające się uzależnienia (sekty, narkotyki) i nazbyt często depresyjne w swojej istocie poszukiwanie własnej tożsamości. Ilustracją tego zjawiska, a zarazem zakończeniem tego podrozdziału niech będzie fragment pisaniny mojego kilkunastoletniego syna. „Czy człowiek zna siłę, jaka w nim tkwi? Czy w godzinie próby okaże się tchórzem czy bohaterem? Stawiam sobie te pytania, podobnie jak wielu młodych ludzi, którym dzisiejszy świat wydaje się przerażająco szary, zabiegany w pogoni za dobrobytem i skupiony wyłącznie na gromadzeniu i konsumpcji. Jeśli przyjmiemy za Platonem, że nasze życie jest odbiciem bytu idealnego, w naszych poszukiwaniach sięgniemy po wzorce stworzone przez literaturę, przywołamy herosów, którym zwykły człowiek pozazdrościć może tylko siły, odwagi i nieugiętości. Jaka ludzka wartość może obronić się we współczesnych, materialistycznych czasach?”.