Słowo wstępne – Bogna Bartosz, Elżbieta Dryll, Jarosław Klebaniuk
Magda: wspomnienia nostalgiczne – Wiesław Łukaszewski
Życiorys naukowy Profesor Marii M. Straś‑Romanowskiej– Bogna Bartosz, Elżbieta Dryll, Jarosław Klebaniuk  
Bibliografia prac Profesor Marii M. Straś‑Romanowskiej 

Część pierwsza: Inspiracje i tradycje

Pojęcie osoby w psychologii – Iwona Koczanowicz‑Dehnel
W obronie staroświeckości. Günthera Andersa antropologia filozoficzna w kontekście psychologii jakości życia – Magdalena Budziszewska 
Fenomenologiczne spojrzenie na osobę i poczucie jakości życia w dobie współczesności – Magdalena Kapała 

Część druga: Współczesność

„Niech się nie gniewa szczęście, że biorę je jak swoje…” Szczęście w dobie demokratyzacji – Leszek Koczanowicz
Różnice i niezgodności społeczne jako podstawa kształtowania się jakości życia ludzi. Analiza na podstawie przebiegu migracji arabskiej do Europy – Stanisław Kowalik
Między tradycją a wyzwaniami współczesności. Perspektywa kobiet romskich pracujących w dolnośląskich szkołach – Barbara Weigl
Stereotypy osób starszych w społeczeństwach tradycyjnych – Piotr Sorokowski
Poczucie jakości życia w okresie starości a przekaz doświadczenia życiowego – Anna Cierpka, Elżbieta Dryll, Urszula Tokarska
Dla ciała i ducha – poprawić jakość życia poprzez uczestnictwo w treningu zdrowotnym – Urszula Dębska, Małgorzata Kałwa, Halina Guła‑Kubiszewska, Anna Juszkiewicz, Wojciech Starościak
Dlaczego czasem warto odpuścić? O rezygnacji z celu w kontekście jakości życia – Jarosław Klebaniuk  

Część trzecia: Człowieczeństwo

Z rozważań nad godnością człowieka – Stanisława Steuden 
Doświadczając samotności – Krystyna Węgłowska‑Rzepa  
Sens zmienia jakość życia? – Maria Oleś , Piotr Oleś   
Wartości życia niewymowne – Małgorzata Opoczyńska‑Morasiewicz   

Część czwarta: Praca

Dualizm zaangażowania w pracę i przywiązanie a jakość życia – Romuald Derbis   
Pracownik jako podmiot. Upodmiotowienie w organizacji – Agnieszka Orłowska, Mariola Łaguna, Agata Celińska‑Miszczuk   
Duchowość miejsca pracy i organizacyjne zachowania obywatelskie. Krótki przegląd badań – Alicja Keplinger   
Zawód lekarza w oczach młodych medyków a ich poczucie jakości życia – Karolina Małek   
Model jakości życia Marii Straś‑Romanowskiej. Ilustracja empiryczna – Magdalena Żurko, Bogna Bartosz   
Doświadczanie emocji w okresie późnej dorosłości – Tomasz Frąckowiak, Patrycja Rzepka, Paweł Jankowski   

Część piąta: Poznawanie człowieka

Dwa oblicza psychologii: O dopasowaniu metody do natury danych psychologicznych – Janusz Trempała
Narracje osób badanych w eksperymentach psychologicznych jako źródło inspiracji teoretycznych badacza – Dariusz Doliński 

Contents   
Streszczenia   
Noty o Autorach  

Oddajemy w ręce Czytelników książkę szczególną. Przygotowana została przez autorów pochodzących z różnych ośrodków akademickich, reprezentujących wiele szkół psychologicznych, nierzadko odmienne perspektywy teoretyczne. Wszystkich jednak łączy to, że byli na różnych etapach swojej kariery i nadal są uczniami, współpracownikami, przyjaciółmi Profesor Marii Straś‑Romanowskiej. Wszystkich łączy niekwestionowane przekonanie o wyjątkowym wkładzie Pani Profesor w rozwój polskiej myśli psychologicznej.

Człowiekiem bowiem zajmuje się Maria Straś‑Romanowska w sposób sobie właściwy – koncentruje się na osobie jako jednostce, podkreślając: „Osobą, czyli podmiotem, jest człowiek, najogólniej ujmując, jako byt świadomy, przeżywający swoje istnienie, ustosunkowujący się do świata oraz do siebie w świecie”. Zaakcentować tu należy wyjątkową dbałość Pani Profesor o usytuowanie i zakorzenienie własnego stanowiska w tradycji filozoficznej. Nie sposób wymienić wszystkich inspirujących Ją prac i autorów. Przywołajmy tylko niektórych: Binswanger, Buber, Frankl, Tylor. Wyraźne są także inspiracje czerpane z europejskiej antropologii filozoficznej, związanej głównie z personalizmem i filozofią fenomenologiczno‑egzystencjalną (Heidegger, Jaspers, Kierkegaard, Sartre, Marcel, Maritain).

Maria Straś‑Romanowska zwraca uwagę na historyczny wymiar osoby, przywołując myśl Wilhelma Diltheya: „czym jest człowiek, mówi mu tylko jego historia” (Misch, 1993, s. 39; por. Cassirer, 1971, cyt. za: Straś‑Romanowska, 2004), akcentując, że w toku swojego indywidualnego życia osoba podlega przemianie. Twierdzi, że „Dopiero w indywidualnych dziejach odsłaniają się tkwiące w ludzkiej naturze indywidualne możliwości zaistnienia w świecie i następuje rozwój zawartych w niej predyspozycji”. Wyróżnikiem prac i przekonań Marii Straś‑Romanowskiej jest podmiotowe i kontekstualne ujęcie zagadnień pomijanych nierzadko w rozważaniach psychologicznych, wśród nich choćby problematyka sumienia, woli, intencjonalnych wyborów. Przedmiotem prowadzonych analiz jest „życie świadome – doświadczenie wewnętrzne, świat poczuć, przeżyć, przekonań, refleksji, czyli świat subiektywności”.

Nie sposób pominąć sfery wartości wpisanej w refleksję Profesor Straś‑Romanowskiej. Wrażliwość na konteksty aksjologiczne oraz etyczne stanowią rys charakterystyczny Jej prac. Podkreśla Ona, że „warunkiem urzeczywistniania wolności, przejawiającej się w wyborze samego siebie, w posiadaniu władzy nad sobą i swoimi czynami, jest odniesienie człowieka do wartości rozumianych w sposób absolutystyczny jako obiektywne, trwałe i uniwersalne idee czy sensy”, odwołując się m.in. do praca Maxa Schelera. Co więcej, Maria Straś‑Romanowska nie zadowala się w dokonywanych analizach jednoznacznymi rozstrzygnięciami, zwraca uwagę na kwestie i znaczenia pomijane w głównych nurtach naukowych rozważań, nierzadko sięgając tam, gdzie „rzecz nie jest sprawą rozumu” (Wittgenstein, 1972). Poświęca wiele miejsca dylematom metodologicznym obecnym we współczesnej psychologii.

Postulując potrzebę otwartości na różnorodne argumenty ontologiczne, teoretyczne, metodologiczne we współczesnej refleksji psychologicznej, wskazuje na konieczność interdyscyplinarności w analizie zjawisk psychologicznych i odwołań do różnorodnych dyscyplin, nie tylko z zakresu humanistyki czy nauk społecznych.

Stąd też w prezentowanej publikacji znalazły się teksty, w których autorzy odwołują się do tradycji oraz inspiracji filozoficznych i antropologicznych, odgrywających tak doniosłą rolę w rozważaniach Marii Straś‑Romanowskiej, podkreślającej wielokrotnie i zdecydowanie, w sposób wyjątkowy w polskiej psychologii, konieczność usytuowania własnych rozważań w kontekście ontologicznym i aksjologicznym („Inspiracje i tradycje”). Równie istotne są zagadnienia dotyczące współczesności. Aktualne problemy, „to co dzieje się tu i teraz”, zajmują w pracach i rozważaniach Marii Straś‑Romanowskiej – Autorki ponad stu publikacji – niekwestionowane i spektakularne miejsce. W prezentowanych Czytelnikowi tekstach znaleźć można odniesienia do zajmujących dziś psychologów problemów („Współczesność”). Kategorią najobszerniej reprezentowaną w zbiorze jest jednak osoba oraz jej niezbywalne wyróżniki: podmiotowość, tożsamość, biografia oraz inne („Człowieczeństwo”). Obecna i wyraźna w prezentowanej publikacji jest refleksja dotycząca wyborów autobiograficznych, postępowania człowieka i aktywności odgrywającej dominującą rolę w konstruowaniu tożsamości („Praca”). Niebagatelne miejsce zajmują także rozważania dotyczące poznawania człowieka w badaniach psychologicznych („Poznawanie człowieka”).

Tym samym w różnym zakresie i stopniu nawiązując do koncepcji i myśli Straś‑Romanowskiej, autorzy zainspirowani, a bywa że traktujący polemicznie Jej tezy, rozwijają je, analizują, weryfikują w badaniach, niejednokrotnie określając w ten sposób własne stanowisko.

Erudycja i wiedza filozoficzna, znajomość literatury klasycznej i współczesnej, nieczęsta wśród humanistów fascynacja odkryciami z dziedziny fizyki, umiejętność kontekstualnego ujmowania problemów psychologicznych, refleksja i niezadowalanie się prostymi rozstrzygnięciami, a tym samym „relatywizowanie różnorodnych perspektyw oglądu świata, godzenie przeciwieństw i rozumienia paradoksów” sprawiają, że głos Marii Straś‑Romanowskiej jest tak istotny. Wiedza i wnikliwość, refleksja niepobieżna, wyjątkowy styl, stawianie pytań i odkrywanie kolejnych pokładów znaczeń, niepoddawanie się modom i konsekwencja w rozwijaniu psychologii zorientowanej na osobę – to rudymentarne wyróżniki stylu naukowego Profesor Marii Straś‑Romanowskiej.

W rezultacie dotychczasowy bogaty dorobek, a jednocześnie dobitnie i pryncypialnie określone stanowisko Pani Profesor sprawiają, że Jej prace inspirują, zwracając uwagę na obszary niejednokrotnie pomijane, eksplorując w szczególny sposób zagadnienia związane z „podmiotowością człowieka, świadomością refleksyjną, tożsamością, wolą czy moralnością”.

Bogna Bartosz, Elżbieta Dryll, Jarosław Klebaniuk