Część teoretyczna

Od Autorki

Wprowadzenie

1. Nowe potrzeby edukacyjne

2. Odniesienia do dokumentów krajowych i międzynarodowych

3. Psychosynteza – psychologia praktyczna całego człowieka

4. Model osobowości człowieka – „jajo Assagiolego”

5. Wola w psychosyntezie

5.1. Doświadczenie woli
5.2. Prawa psychodynamiki

6. Psychosynteza – mariaż ducha i materii

6.1. Transpersonalna psychologia rozwoju duchowego

7. Wyższe Ja w psychosyntezie

8. Akt woli – wyrażenie woli „ja” (self)

9. Badanie nadświadomości

10. Dwa wymiary rozwoju – harmonia na poziomie osobowym i duchowym

11. Podosobowości w psychosyntezie

12. Psychosynteza w edukacji

12.1. Integracja osobowości i wspieranie całościowego zdrowia

13. Programy edukacyjne oparte na zasadach psychosyntezy

14. Metody i techniki używane w psychosyntezie

14.1. Kategorie metod i technik stosowanych w terapii i edukacji

14.2. Opisy podstawowe

15. Cele dydaktyczno-wychowawcze programów edukacyjnych

16. Nowe sposoby ewaluacji. Tworzenie języka do opisu wewnętrznych doświadczeń

Bibliografia

Część praktyczna

17. Opis programu autorskiego realizowanego na bazie psychosyntezy

17.1. Ogólne cele edukacyjne programu
17.2. Szczegółowe cele edukacyjne programu
17.3. Podstawowe zadania programu
17.4. Sposoby pracy indywidualnej i grupowej
17.5. Stosowane materiały i środki dydaktyczne
17.6. Opis materiałów wytworzonych przez uczestników w trakcie zajęć

18. Tematyka ogólna warsztatów jednorazowych

19. Tematyka szczegółowa jednorazowych warsztatów tematycznych

20. Ramowy program warsztatów cyklicznych

20.1. Prezentacja metodyki pracy z dorosłymi i jej efektów
20.2. Wstępne założenia ogólne programu cyklicznego. Realizowane tematy
20.3. Szczegółowy program kursu cyklicznego

21. Naukowe kryteria oceny programu

21.1. Zastosowane zasady oceny programu
21.2. Uwagi dotyczące zamieszczonego materiału
22. Ocena warsztatów z psychosyntezy prowadzonych w latach 1998–2002

Posłowie
Słowniczek pojęć psychosyntezy

Metody i techniki używane w psychosyntezie
Cele dydaktyczno-wychowawcze programów edukacyjnych

Metody i techniki używane w psychosyntezie

14.1 Kategorie metod i technik stosowanych w terapii i edukacji (według Assagiolego)

Techniki wstępne – otwierające
Opisowe i analizujące

• biografia, autobiografia, pamiętnik
• kwestionariusze
• skojarzenia: a) swobodne, b) stymulowane (stimulated), c) łańcuchowe
• analiza snów
• testy (różne)
• techniki projekcyjne: a) test Rorschacha b) Test Apercepcji Tematycznej (TAT), c) swobodne rysowanie – modelowanie – muzyczna improwizacja – swobodne poruszanie się, itp.

Oceniające (sytuację pacjenta, osoby) – odkrycie i zrozumienie sytuacji życiowej, jej problemów i wyzwań.

Techniki specjalne

• akceptacja
• działanie jak gdyby
• biopsychosynteza (fizyczne ćwiczenia – gry – sport – rytmiczne poruszanie)
• katharsis
• wstęp do terapii kolorami
• koncentracja: a) wewnętrzna, b) w działaniu
• twórcze wyrażanie
• różnicowanie
• wstęp do terapii pismem
• śmiech (radosna mądrość)
• wyobraźnia: a) odtwórcza b) twórcza
• inspiracja
• introspekcja
• intuicja
• logoterapia
• refleksja
• model idealny: a) własny, b) modele zewnętrzne (historyczne postacie i in.)
• muzyka: a) słuchanie, b) przedstawianie
• obiektywna obserwacja
• zabawne zachowania
• proporcje (dostosowywanie) – (sens czegoś) – właściwy nacisk (prawidłowe uwydatnianie)
• szok psychiczny
• relaksacja
• powtarzanie
• realizacja siebie
• semantyka
• cisza (wewnętrzna)
• zastępowanie (podstawianie)
• sugestia i autosugestia: a) pośrednia, b) bezpośrednia
• wyższa świadomość (świadomość czegoś)
• drogi i metody: estetyczne – etyczne – oddania – bohaterskie (poprzez działanie)
• używanie energii psychicznej
• symbole (używanie ich)
• synteza przeciwieństw
• przeobrażenie i sublimacja psychicznych energii (seksualnych, walki itp.)
• wola: stadia (fazy) – a) cel, ocena, motywacja, b) rozwaga, c) decyzja, d) potwierdzenie, e) planowanie, f) ukierunkowanie na działanie (realizację)

Ćwiczenia złożone

• kierowane marzenia na jawie
• trening wyobraźni
• wywoływanie i wspieranie wyższych uczuć (pokój, radość, miłość, współczucie, współodczuwanie)
• ciąg opowieści (legenda o Graalu, Dante: Boska Komedia itp.)

Osobiste wpływy

• poprzez obecność i przykład (kataliza)
• rozważanie

Techniki grupowe

• grupowa analiza
• psychodrama
• współpracująca (cooperative) grupowa aktywność

Techniki używane w psychosyntezie interpersonalnej (inter-individual)
Różne techniki wymienione powyżej: np. trening wyobraźni – humor – grupowe techniki. Poniżej są wymienione jedynie techniki specyficzne dla międzyosobowej i społecznej psychosyntezy

• koleżeństwo – partnerstwo – przyjaźń
• współpraca – praca grupowa – dzielenie się
• empatia
• dobra wola
• miłość (altruistyczna)
• odpowiedzialność (jej sens)
• właściwe relacje: a) między osobą a grupą, b) między grupami
• służenie
• zrozumienie – eliminacja uprzedzeń.

14.2. Opisy podstawowe

Propozycje programów edukacyjnych opartych na założeniach psychosyntezy dla dzieci, młodzieży i dorosłych zawierają następujące metody pracy:

Wizualizacja – wyobrażenia, czyli tworzenie obrazów mentalnych.
Wyobrażenia są częścią naszej codziennej egzystencji. Tworzenie obrazów mentalnych jest nie tylko istotnym elementem każdej twórczości artystycznej, lecz jest również przydatne w procesach o charakterze naukowym czy technicznym.
Ćwiczenia tego typu mają regenerujący wpływ na psychikę. Służą zwiększaniu świadomości, przyspieszeniu rozwoju oraz zintegrowaniu różnych poziomów. Ułatwiają proces uczenia się. Poprzez przedstawienie sobie w postaci wyobrażenia konkretnej sytuacji następuje przyspieszenie procesu zapamiętywania.
Swobodna ekspresja uwalnia dzięki wyobraźni nadwyżkę energii, powoduje łatwiejsze zrozumienie tego, na czym uczeń czy dorosły się koncentruje, oraz aktywizuje uśpiony potencjał twórczy.

Techniki regenerujące
Roberto Assagioli, jak wspomniałam wyżej, jest twórcą praw psychodynamiki. Jedno z nich mówi, że każdy obraz myślowy ma w sobie napęd i siłę tworzenia faktów fizycznych i odpowiadającego im działania. Stwarzanie więc obrazów w myślach jest jakby zasianym ziarnem do zaistnienia w formie faktycznego zdarzenia i mobilizuje siły witalne do aktywności w tym kierunku. Powstające wewnątrz nas, dzięki intuicji i wyobraźni, symbole i obrazy są akumulatorami znaczącego ładunku energii psychicznej.
Symbole zwiększają integrację świadomych i nieświadomych elementów osobowości oraz racjonalnych i irracjonalnych aspektów umysłu. Wyobraźnia działa bowiem na kilku poziomach jednocześnie: zmysłowym, uczuciowym, myślowym i intuicyjnym. Pozwala wykształcić umiejętności koncentracji, skupiania myśli, wyrabia silną wolę. Wyobraźnia powinna być jednak poddana właściwej kontroli.
Większość stosowanych metod ma jednocześnie działanie regeneracyjne: kontemplacja, koncentracja, wizualizacja wyzwalają od natłoku myśli, pozwalają na rozluźnienie się, a jednocześnie na zogniskowanie się na jednej czynności umysłowej. Jest to działanie wybitnie odświeżające i regenerujące, a równocześnie dodające energii i motywujące do większej aktywności.

Techniki swobodnego rysowania
Swobodne rysowanie jest bardzo efektywną techniką psychosyntetyczną. Sama czynność rysowania wyzwala silną ekspresję jaźni i jest metodą wyrażania siebie. Podobnie jak obrazy myślowe, swobodne rysowanie tworzy pomosty między „świadomym ja” i elementami nieświadomymi oraz między racjonalnym myśleniem i pozaracjonalnymi elementami intuicji. Jest ono metodą wyrażania tego, co tkwi głęboko w świadomości i wyzwalania tłumionej tam energii. Może być ono przeprowadzone dwoma metodami:
1) Pierwsza polega na pozwoleniu uczniowi, dorosłemu na bawienie się papierem i kredkami i oczekiwanie na efekty. Z reguły uczeń zaczyna rysować obraz związany z tkwiącymi w nim negatywnymi emocjami, które w ten sposób zostają uwolnione.
2) Druga polega na poproszeniu ucznia o narysowanie obrazu otrzymanego w trakcie wizualizacji. Obrazy te pozwalają na uchwycenie atmosfery, sensu i znaczeń ukrytych w kolorach i kształtach. To właśnie umożliwia uczenie się i przynosi zrozumienie.
Tego rodzaju ćwiczenia wzbogaca dzielenie się wrażeniami nt. znaczenia kolorów, nastroju rysunku, symboliki kształtów i powiązania ich z rzeczywistymi sytuacjami życiowymi lub uczuciami, zawartego w nim ruchu lub spoczynku, znaczenia przekazu otrzymanego dla siebie i swojego życia. Zadawane pytania dotyczące obrazu i poszczególnych jego elementów oraz kolorystyki uświadamiają uczestnikowi zrozumienie otrzymanego przekazu.

Techniki zajęć plastycznych
Przykładem jest przygotowanie masek własnego „ja”. Technika ta jest bardzo zbliżona do swobodnego rysowania. Uczeń otrzymuje materiały, z których wykonuje maskę. Tego rodzaju praca z reguły odzwierciedla to, co znajduje się w wewnętrznym świecie: pragnienia, marzenia, prawdziwe „ja”. Materiały są tak dobrane, aby umożliwić uczniowi jak największą ekspresję siebie (kolory, kształty; może on także sam formować nożyczkami nowe kształty). Przy pomocy farb lub kredek może wyrazić własny nastrój.
Ćwiczenia poszerzone są o werbalne dzielenie się wrażeniami i przeżyciami dotyczącymi sporządzonych masek. Poprzez założenie maski uczeń może także odegrać swoją „rolę” oraz włączyć się do wspólnego „teatru” z innymi dziećmi. Odgrywając to, co sugeruje maska, może dzielić się odczuciami z innymi dziećmi. Może je także wzmacniać, np. mając poczucie bycia kochanym, może tę miłość ofiarować innemu dziecku czy dorosłemu, którego maska przedstawia brak miłości.

Swobodny taniec
Technika swobodnego tańca jest podobna do dwóch poprzednich swą ekspresyjnością – wyrażaniem własnego ja. Poprzez ruch pozwala na spontaniczność i swobodę oraz umożliwia pokazanie i wyzwolenie tego, co jest ukryte we wnętrzu. Jeśli są to negatywne emocje, ma również działanie uzdrawiające – umożliwia wydobycie i uwolnienie negatywnych energii.
Każdy element tańca ma swoje symboliczne znaczenie: siła ekspresji pozwala wyrazić obraz siebie. Połączenie indywidualnego tańca w zbiorowy oraz werbalne dzielenie się wrażeniami wzbogaca indywidualne doświadczenie zrozumienia siebie i innych; umożliwia też nawiązywanie kontaktu z innymi, bycie kimś jedynym i częścią większej społeczności.

Kontemplacja (medytacja)
Jest to rodzaj wewnętrznej aktywności polegającej na rozluźnieniu i jednoczesnej koncentracji, pozwalającej spojrzeć na świat i siebie w głębszy sposób. Tego rodzaju stan zamyślenia łączy na nowo świat wewnętrzny z zewnętrznym, wewnętrzne doświadczenie z zewnętrznym postrzeganiem i zachowaniem, ułatwiając proces uczenia.
Kontemplacja może przyczynić się do poszerzenia zakresu poznawczego umysłu, zdobycia poczucia tożsamości i duchowego otwarcia się. Jest techniką odprężającą, a jednocześnie techniką skupienia – warunkami skutecznego uczenia się, które pozwalają wyjść poza ustalone schematy i przyzwyczajenia, tworząc nowe idee i nowy sposób rozumienia rzeczy i zjawisk. Koncentracja umysłowa ułatwia wyrobienie silnej woli.
Kontemplacja wymaga nauczenia się samodyscypliny, tj. używania umysłu świadomie i celowo. Jeśli umysł jest identyfikowany z intelektem – staje się on sztywny i nieelastyczny. Gdy pozwolimy mu „bujać w obłokach” – traci zdolność koncentracji i jasnego myślenia.
Assagioli tak opisał kontemplację:„stan kontemplacji – to jak trzymanie ptaka w dłoni: gdy ją zaciśniemy – udusi się; gdy za słabo trzymamy – ucieknie”.
Szczególnie użyteczne w procesie uczenia się są trzy rodzaje kontemplacji. Są to: refleksja, tworzenie obrazów symbolicznych i cisza.

Refleksja (myślenie refleksyjne)
Myślenie refleksyjne wymaga skierowania umysłu na wybrany punkt lub przedmiot. Uczestnik (uczeń) uczy się myśleć na wybrany temat i rozważać go wszechstronnie. Proces ten pozwala na subiektywność, na spojrzenie głębsze niż zwykle i na przywrócenie rozumienia intuicyjnego. Dzięki „wmyślaniu się” w obiekt uczeń zdobywa jasne, empiryczne wiadomości na jego temat, a dzięki stale podtrzymywanej uwadze osiąga wiedzę o przedmiocie „od wewnątrz”.
Istnieją dwa główne obszary zastosowania myślenia refleksyjnego:

• budzenie lub umacnianie różnych cech transpersonalnych, jakimi są: odwaga, miłość, wiara, pogoda ducha, radość, wola, spokój ducha, wytrzymałość, otwartość, braterstwo itp.;
• zasiewanie myśli, zasad, idei wyrażających pojęcia istotne dla procesu uczenia się w formie stwierdzeń lub pytań.

Pożyteczną odmianą tej metody jest wybranie jakiegoś problemu społecznego lub nierozwiązanej sprawy i poddanie refleksji, np. głód na świecie, dyskryminacja rasowa, zanieczyszczenie środowiska, agresja i przemoc itd.

Tworzenie obrazów symbolicznych
Najczęściej stosowanymi symbolami w technikach psychosyntetycznych są obrazy przedstawiające wzrost, odnowę życia lub korzystanie z rad mądrej osoby.
Uczestnik po zamknięciu oczu wizualizuje obraz, np. kwitnienia róży, przemiany poczwarki w motyla, rozmowę z mądrą kochającą osobą. Podczas kontemplacji wyobraźnia jest bardziej aktywna niż umysł i tworzy wewnętrzne symboliczne obrazy o dużym znaczeniu. Symbole pojawiające się w wyobraźni mają wielką wartość i powodują bezpośrednie, intuicyjne zrozumienie.
Refleksja nad symbolem wzmaga oddziaływania obrazu mentalnego na nieświadomość i może pomóc w rozwiązaniu wewnętrznych konfliktów lub zmienić negatywne nastawienie na pozytywne.
Uruchamianie wyobraźni zwykle sprawia dziecku przyjemność, jest dla niego stymulujące, rozwija cenną zdolność, przeciwdziałając jej stopniowej inwolucji.

Cisza: receptywna kontemplacja
Przez ciszę rozumiemy uspokojenie myśli i przygotowanie na doznanie olśnienia, bezsłowne oczekiwanie, aż twórcza inspiracja przedostanie się do świadomości. Elementarna cisza była wprowadzona na początku XX wieku przez Marię Montessori w szkołach Montessori. Od tego czasu ciszę stosuje się w tych szkołach regularnie.
Receptywna cisza może być ułatwiona przez połączenie jej ze sterowaną wizualizacją: nauczyciel w taki sposób prowadzi wizualizację ucznia, żeby umożliwić mu większe skupienie na jego wewnętrznej ciszy.
Zwykle po receptywnej kontemplacji dobrze jest zanotować jej wyniki i wnioski. Zapisywanie jest także środkiem wyrażenia doznań, ich urealniania; umożliwia skorzystanie z nich w późniejszym czasie. Notatki stymulują także intuicję, jak również pozwalają na ugruntowanie wyniku tego doświadczania, ponieważ olśnienie zwykle znika ze świadomości bardzo szybko, o ile nie jest zapisane.
Przedstawione techniki są ukierunkowanym przedłużeniem zabawy, szczególnie dla dzieci z młodszych klas, choć przydatne są także dla uczestników w różnym wieku.

Ugruntowywanie
Jest to najważniejsza część ćwiczeń; ma ona na celu nie tylko dzielenie się tym, co się ujawniło, lecz także „zapisywanie” w ciele, pamięci, wyobraźni, emocjach (zgodnie z prawami psychodynamiki) nowych doświadczeń. Jest to istotą „ugruntowania”. Należą do niego:

• rozmowa: praca w grupie
• aktywne słuchanie
• dyskusja grupowa
• drama (odgrywanie scenek)
• studium przypadku
• różne formy zapisu (w formie rysunkowej czy symbolicznej) lub opisu sytuacji czy doświadczenia

Ważnym aspektem kończącym każdego rodzaju ćwiczenie jest praca w grupie. Najmniejszą grupą są dwie osoby; największą – cała grupa. Praca polega na dzieleniu się własnymi doświadczeniami, relacjonowaniu przeżycia, uogólnianiu doświadczeń, aktywnym słuchaniu innych, a jej celem jest wyłowienie rad dla siebie i zapisaniu ich czy narysowaniu. Może być to także odegranie sceny, która pojawiła się w trakcie doświadczenia.

Sposoby pracy indywidualnej i grupowej
Są różnorodne techniki pracy w zależności od autora i trudno je wymienić. Szerszy opis znajdzie Czytelnik w programie zaproponowanym przeze mnie w części II.
Wyżej przedstawione metody zostały zweryfikowane w szkołach i instytutach wychowawczych wielu krajów przez trenerów (edukatorów) psychosyntezy.

Cele dydaktyczno-wychowawcze programów edukacyjnych

Każdy ośrodek wypraktykował własne programy, gdyż psychosynteza, będąc otwartym systemem, w zależności od doświadczenia prowadzących zajęcia nie ma sztywnych reguł czy schematów działania. Psychosynteza pokazuje „drogi w sobie”, uaktywnia własną oraz czerpanie z indywidualnych doświadczeń, dotykając przez swe subtelne techniki „indywidualnych klawiszy”, powodując ich „zaskoczenie” i ujawnienie indywidualnego potencjału każdej jednostki.
Programy edukacyjne oparte na założeniach psychosyntezy realizują następujące cele dydaktyczno-wychowawcze:

• rozwijanie wszystkich sfer osobowości (ciało, umysł, emocje, wola, sfera duchowa) poprzez zrozumienie siebie i kształtowanie nowych umiejętności i zainteresowań;
• zaspokajanie wewnętrznej potrzeby wyrażania siebie na dostępnym każdemu dziecku czy dorosłemu poziomie;
• poznawanie nowych sposobów porozumiewania się i wypowiadania;
• doskonalenie sprawności obserwacyjnych, zbierania informacji wewnątrz siebie;
• wzbudzanie potrzeby samodzielnego myślenia dla wyrażania i wyjaśniania swych doznań i przeżyć oraz uczenie się ich wyrażania;
• rozwój całokształtu procesów intelektualnych i operowania słowem;
• łączenie intelektualnego poznawania, emocjonalnego przeżywania i chęci tworzenia świata (wypowiadanie się w twórczości plastycznej bez omawiania);
• rozwijanie sprawności zmysłów, czyli odbioru bodźców niewerbalnych i możliwości poznania percepcyjnego;
• rozwijanie możliwości poznania recepcyjnego – symbolicznych sygnałów wartościowania, czyli tego, co ważne, co ma wartość subiektywną;
• uczenie hipotetycznego myślenia – samodzielnego odsłaniania istniejących, ale nieznanych informacji, czyli poznawania intuicyjnego;
• rozwijanie myślenia odkrywczego i twórczego;
• stwarzanie warunków do gromadzenia indywidualnych doświadczeń ukierunkowanych na wzmacnianie wewnętrznej motywacji uczenia się, rozwijania własnych wyobrażeń, niezależnych opinii;
• stymulowanie wytwarzania, sprawdzania i oceniania w działaniu własnych przeżyć, doświadczeń i myśli;
• umożliwienie wyrażania i współtworzenia siebie poprzez pracę i jej wytwory (maski, swobodne rysowanie), wypowiadanie się poprzez przeżycia uczuciowe i aktywność umysłową, tworzenie harmonii między sercem i umysłem, między wrażliwością i inteligencją;
• tworzenie nowego języka wyrażania siebie;
• łączenie osobistego doświadczenia w większą całość – doświadczeń innych;
• znajdowanie i wzmacnianie wartości osobistych, interpersonalnych i transpersonalnych (pomoc w rozwoju osobistym, społecznym i ludzkim);
• rozwijanie więzi i kształtowanie zainteresowań życiem innych;
• kształtowanie wrażliwości i empatii;
• pobudzanie ruchu, wzbogacanie sposobów poruszania się według własnych pomysłów, fantazji i doświadczeń;
• rozwijanie i pogłębianie zainteresowań;
• kształtowanie postaw odkrywczych, eksploracje badawcze, czynności ekspresyjne, myślenie twórcze;
• zaspokajanie potrzeby samorealizacji poprzez opisywanie swych doświadczeń oraz wytwory swej pracy;
• odkrywanie nowych doznań dla dziecka czy dorosłego;
• rozwijanie zdolności przeżywania i reagowania (czynnik emocjonalny) oraz ich wzbogacanie;
• stwarzanie sytuacji psychopedagogicznych (fizycznych) i emocjonalno-motywacyjnych, które pozwalają dziecku lub dorosłemu podejmować i kontynuować działania z własnej woli, odczuwać zadowolenie i radość z własnych działań;
• kształtowanie w dziecku bądź dorosłym wiary we własne siły, rozwijanie poczucia własnej wartości i godności, pozytywnej samooceny;
• wspieranie rozwoju twórczego potencjału poprzez umożliwienie otwarcia na doświadczenia pochodzące z organizmu i otoczenia;
• wyzwalanie autonomicznych sił psychicznych dziecka czy dorosłego przez pobudzanie jego wewnętrznej motywacji oraz zapewnienie warunków do przejawiania spontanicznej aktywności twórczej;
• uczenie zrozumienia dla własnych przeżyć oraz poprzez dyskusję uwrażliwianie na różnice doznań u innych;
• umożliwianie przezwyciężania emocji negatywnych i ich transformacji w siły społecznie pożyteczne poprzez poznawanie siebie (profilaktyka niepożądanych zachowań);
• propagowanie zdrowego stylu życia.

Programy wykorzystujące założenia psychosyntezy są programami uzupełniającymi, ogólnorozwojowymi. Są ukierunkowane przede wszystkim na harmonijny rozwój całej osobowości, jej wspomaganie, zdobywanie wiedzy o sobie przez doświadczanie i poznawanie siebie oraz nabywanie nowych umiejętności.
Pojęcie wychowania (samowychowania) ujmują jako wspieranie harmonijnego (zrównoważonego) rozwoju dziecka/dorosłego, pobudzanie jego kreatywności, wzbudzanie wewnętrznej motywacji do poszukiwań i działań poznawczych, rozbudzające i rozwijające zainteresowania. Rozwijają samoświadomość, samoakceptację i samokontrolę.

Podsumowanie
Celem kursów pojedynczych i autorskiego projektu warsztatów cyklicznych zawartych w niniejszej książce – przygotowujących edukatorów zrównoważonego rozwoju opartego na zasadach psychosontezy jest wspomaganie każdego z uczestników we wzrastaniu, poznanie i połączenie w sobie wszystkich elementów świata wewnętrznego ze światem zewnętrznym dziecka, młodego człowieka czy dorosłego, stania się „żywym przykładem”, prawdziwym autorytetem wrażliwym na ludzkie potrzeby i umiejącym wspierać drugiego człowieka w ujawnianiu jego pełnego potencjału.
Poprzez holistyczne podejście do człowieka i jego środowiska tego rodzaju programy są zupełnie odmienne od dotychczasowych metod stosowanych w edukacji. Ich oddziaływanie jest następujące:

• harmonizują różne poziomy, funkcje i energie dla stworzenia zintegrowanej osobowości dziecka i dorosłego człowieka (sfera ciała, umysłu, emocji i ducha);
• rozwijają konstytucjonalnie słabe funkcje, a szczególnie te, które zostały zahamowane w dzieciństwie, jak również dyscyplinują nadmiernie pobudzone;
• dyscyplinują i regulują ujawnienie energii psychicznych na każdym poziomie, wspierając ich konstruktywne i skuteczne użytkowanie i twórcze wyrażenie;
• przemieniają obfitą energię biopsychiczną, a szczególnie tę, która nie może być wyrażona drogą bezpośrednią, lub nagromadzoną energię negatywną;
• budzą uśpione energetyczne potencjały;
• wspierają rozwój w sferze międzyludzkiej i społecznej, uczą eliminowania konfliktów między jednostką a grupą, międzygrupowych i zastępowania ich harmonijnymi konstruktywnymi relacjami;
• wspomagają proces uczenia we wszystkich jego aspektach;
• wspierają w rozwoju somę i psyche;
• zwiększają poziom zrozumienia siebie i innych;
• zapobiegają niepożądanym sytuacjom i zachowaniom (program profilaktyczny)
• wspomagają w rozwoju i integracji wszystkie aspekty ludzkiego życia – osobistego, w rodzinie, szkole, społeczności, pracy, społeczeństwie, narodzie i świecie;
• odkrywają swe unikalne predyspozycje, tzw. „gift” (dar) i drogi służenia innym, cel życia;
• promują zdrowie poprzez uruchamianie wszystkich sfer funkcjonowania człowieka i ich równoważenie.

Programy oparte na założeniach psychosyntezy otwierają możliwości i potrzeby tworzenia uniwersalnej edukacji dla przyszłości, opartej o wspieranie sfery humanum każdej indywidualnej jednostki.

Na zakończenie tej części przytoczę fragment z mojej książki Edukacja integrująca – alternatywa czy konieczność? (Białek, 1997a):
„(...) Należy rozpocząć od fundamentu: budowania siebie samego od podstaw. Marek Aureliusz powiedział kiedyś: »człowiek musi być od wewnątrz wsparty na łukach i filarach, inaczej ta konstrukcja rozsypie się w gruzy«. (...) Dzięki temu edukacja stanie się odsłanianiem wielkiego ludzkiego potencjału, który nierozpoznany i nieużywany istnieje w każdej ludzkiej istocie. Będzie usunięciem czynników blokujących w odkryciu tego potencjału, uczynieniem rzeczywistym tego, co jest jedynie potencjalne. Będzie przygotowaniem do życia w nowej, nieznanej przyszłości, «budowaniem» człowieka i w tym aspekcie edukacją dla rozwoju jednostki i ogółu, indywidualną i globalną. Tak przygotowany i wyposażony człowiek o stabilnej osobowości pójdzie naprzeciw wyzwaniom jutra, będzie potrafił dokonywać świadomych wyborów i żadne trudne doświadczenia dzieciństwa nie będą stanowiły dla niego bariery w odblokowaniu potencjalnych jego możliwości, które odkryje dla realizacji swojego dobra i dobra ogółu, wypełniając w ten sposób cel swego istnienia. W uzewnętrznianiu swoich możliwości pomoże mu edukacja budowania i wspierania jednostki, gdzie elementy poznawcze łączą się ściśle z elementami afektywnymi. W ten sposób cel edukacji zostanie spełniony (...) A nauka w szkole, jak to określiła Diana Whitmore, stanie się »radością uczenia się« dla siebie, dla innych, dla świata”.